Alışveriş Bağımlılığı

• Alışveriş bağımlılıkları beyin üzerinde nasıl etki ediyor?

Diğer bağımlılıklara benzer şekilde alışveriş bağımlılığı gibi davranış bağımlılıkları da dopamin üzerinden hareket eden bir mekanizmaya sahiptir. Buna göre yeni bir şeyler satın alma ve beyinde dopamin salgısını arttırarak haz duygusuna neden olur. Bir çalışmada katılımcılara yeni ürünler gösterildiğinde beyinde özellikle nukleus accumbens denilen beyin ödül merkezinin bir parçası olan bölgenin aktivasyonunda artış izlenmiştir. Katılımcılara bu ürünlere ilişkin fiyatlar gösterildiğinde karar verme ilgili beyin bölgemiz olan prefrontal korteks devreye girmektedir. İnsula dediğimiz ağrı işleme bölgelerinden olan beyin bölgesi satın almama kararını alan kişilerde aktifleşmiştir. Bu çalışma bize gösteriyor ki başta alışveriş bağımlılıları olmak üzere yeni ürünler ve satın alma haz duygumuzu artırırken beynimizde buna ilişkin hesaplamalar yapan ve kontrolü sağlayan bölgelerimiz de var. Alışveriş bağımlılarında satın almadan geri durmanın sağlanamaması gibi beyinde bir otokontrol mekanizmasının devreden çıktığını düşünmemiz mümkündür.

• Mutluluk kısa süreli mi oluyor?

Kişi, alışveriş sırasında kendini güçlü, yeterli, mutlu, rahatlamış hissetse de çoğunlukla alışveriş sonrasında suçluluk, pişmanlık gibi duygular yaşamaktadır. Alışveriş bağımlıları sıklıkla ekonomik sorunlar yaşamaktadırlar. Dürtüsel yani düşünmeden para harcadıkları için para biriktiremedikleri gibi borç sahibi de olurlar.

• Bu vakaları sık görüyor musunuz? 

Özellikle son dönemlerde alışveriş bağımlılarının sayısında bir artış söz konusu. Özellikle  modern hayatta internetten yapılabilen alışverişlerin sıklaşmış olması, alışverişin daha  ulaşılabilir olması, kişilerin alma dürtülerini daha kolay davranışa dönüştürmelerine sebep  olmakta ve bu da sorunlu davranışın devam etmesini sağlamaktadır.  

• Bunlar ne zaman bağımlılık düzeyine gelmiştir? 

İnsanlar alışveriş yaptıklarında kendilerini iyi hissedebilirler. Ancak alışveriş bağımlılığında durum farklıdır. Alışveriş bağımlılığı, bir dürtü kontrol bozukluğudur. Bu  davranışın bağımlılık düzeyinde değerlendirilmesi için takıntılı, dürtüsel bir davranış olması gerekmektedir. Genellikle ihtiyacın dışında ve kontrolsüz olarak aşırı alışveriş yapma isteği ile ilgili yoğun bir zihinsel uğraşın olduğu bir durumdur. Kişi genellikle  olumsuz duygular yaşadığında alışveriş yapma isteği yaşar, bu durumda ihtiyacı olmayan  şeyler alır. Zamanlarının çoğunu alışverişe ayırırlar. Alışveriş alışkanlığı sebebiyle sıklıkla  ekonomik sorunlar yaşarlar. İş hayatlarında ve ilişkilerinde bu alışkanlıklarından dolayı  sorun yaşarlar. Bu sebeple eleştirilmekten çekindikleri için genellikle aldıkları ürünleri ya  da fiyatlarını eksik söylerler. Alışverişten sonra sıklıkla utanç, suçluluk gibi olumsuz  duygu yaşarlar. Genellikle kredi kartı kullanmayı tercih ederler. İhtiyaçları olmayan bir  çok şey alırlar ve çoğu zaman hiç kullanmazlar.  

• Hayatları nasıl etkiliyorlar? 

Kişinin günün çoğunu alışveriş yaparak geçirmesi ve yaptığı alışverişlere bağlı olarak  finansal sorunlar yaşaması dolaylı olarak iş ve aile hayatını olumsuz etkilemektedir. Kişinin diğer aktivitelere ayırdığı zamanın azalıyor olması kişinin yalnız kalması, içe  çekilmesine başlı sosyal hayatının da bozulmasına sebep olmaktadır.

• Kadınlar da mı daha erkeklerde mi? 

Alışveriş bağımlılarının çoğu kadınlardır. Başlama yaşı 18-30’dur. Toplumda yüzde 2 ile  8 oranında görülür. Erkekler daha çok cep telefonu, elektronik eşyaları, otomobil  parçalarını tercih ederler, kadınlar ise takı, giysi, parfüm, ev eşyalarını. 

• Yaş skalası geniş mi? 

Yaş skalası ergen ve orta yaş grubunu kapsamaktadır 

• Egzersiz, çalışma ve alışveriş bağımlılarını nasıl tedavi ediyorsunuz? 

Bu tür bağımlılıkları davranışsal bağımlılıklar olarak adlandırıyoruz. Tıpkı diğer  bağımlılıklarda olduğu gibi tedavide nihai amacımız kişinin bu davranışının altındaki  sebepleri bulmaktır. Bağımlılık davranışının bir sebep değil bir sonuç olduğu düşünülür.  Uzun vadede kişinin bu davranışının devam etmesine sebep olan ihtiyacını keşfetmek ve o  ihtiyacı karşılayacak alternatifler bularak kişinin tekrar o maddeye ya da davranışa gerek  duymamasını sağlamaktır. Ancak diğer alkol ve madde bağımlılıklarından farklı olarak  davranışsal bağımlılıkların tedavisinde amaç kişini o davranışı hiç yapmaması değil  kontrollü olarak yapabiliyor olmasıdır. 

• Bu bağımlılara neler önerirsiniz? Ya da bağımlılığa dönüşmemesi için neler  önerirsiniz? 

Eğer bu sorunla tek başlarına baş etmekte zorlanıyorlarsa mutlaka bir profesyonel destek  almaları gerekmektedir. Eğer gündelik hayatlarına alışverişe günün önemli bir zamanını  ayırıyorlarsa farklı ilgi alanları bulmak, gereği halinde alışverişi bir yakınlarıyla yapmak,  kendilerine alışverişle ilgili birtakım limitler getirmek, özellikle olumsuz duygular  yaşarken alışverişe gitmekten uzak durmaları, alışverişi bir araç gibi görmemeleri  önerilebilir.  

• Alışveriş bağımlılığı tedavisi için size gelen danışana ne tavsiye ediyorsunuz? 

Öncelikle davranışı kesmek adına kredi kartlarını kapatmaları, dışarıyla çıkarken sınırlı bir  parayla çıkmaları ve yalnız alışverişe çıkmamaları önemli. İhtiyacı olan şeyleri önceden  belirlemeleri ve bir liste olarak hazırlamaları, alışveriş sırasında bu listenin dışına  çıkmamaları, reklamlardan ve indirim reklamlarından uzak durmaları önerilebilir. Bunun  yanı sıra zamanlarını doldurabilecekleri yeni keyifli aktiviteler bulmaları da alışveriş isteğiyle baş etmelerine yardımcı olacaktır.  

Psk. Dr. Aslı BAŞABAK BHAIS