Böbrek Taşı Nedir?

Böbrek taşı, idrar ile atılıp taş oluşturma potansiyeli bulunan maddelerin idrar ortamında supersatüre (aşırı doygun) olması sonucu meydana gelen kristallerin biraraya gelmesi ile oluşur.Bununla birlikte normalde idrarda kristal ve taş oluşumunu engelleyecek bazı kimyasal maddeler vardır, ancak bazı insanlarda bu engelleyici mekanizmalar tam olarak çalışmayabilir. Milimetrik (pirinç tanesi gibi) boyutlardan böbreğin içinin tamamını dolduracak büyüklüklere kadar değişkenlik gösterir.

İdrar yolu taş hastalığının sıklığı yaklaşık olarak %3 tür. Tedavisiz bırakıldığında calcium oxalate tipi böbrek taşı için tekrar oluşma olasılığı ilk 1 yılda %10, 5 yılda %35, 10 yılda %50 oranındadır. Taş hastalığının oluşumunda kişiye bağlı faktörler ( Genetik :Taş hastalığı bulunanların %25 inin ailesinde de taş hastalığının mevcut olması, ayrıca bazı kalıtsal hastalıklar -sistinüri gibi-. Yaş ve cinsiyet: 20-40 yaş arasında sık görülmesi ve erkeklerde kadınlardan 3 kat daha fazla ortaya çıkması ) ile dış faktörler ( coğrafi bölge, iklim, su alımı, beslenme alışkanlıkları, meslek gibi ) etkili olabilir.

Böbrek Taşını Oluşturan Sebepler Nelerdir?

İdrar yolu taş hastalığının oluşmasında risk faktörleri şunlardır:

• Yetersiz sıvı alımı
• Beslenme alışkanlıkları
• Kalıtımsal hastalıklar (Primer hiperoxaluri, sistinüri gibi)
• Böbrekte yapısal bozukluklar
• İdrar yolu enfeksiyonu
• Metabolik hastalıklar (Gut hastalığı gibi)
• Kan kalsiyumunu yükselten hastalıklar (hiperparatiroidizm, hipertiroidizm, sarkoidoz gibi)
• Geçirilmiş bağırsak ameliyatları (jejunoileal bypass, ince bağırsak rezeksiyonu gibi)
• Bazı bağırsak hastalıkları
• Bazı ilaçlar

Böbrek Taşı Belirtileri

İdrar yolu taşları hiçbir bulgu vermeden gelişebileceği gibi bazen ciddi şikayetler meydana getirebilir. Böbrek içinde duran taşlar genellikle sessizdir. En sık görülen yakınma ağrıdır. Bir başka bulgu idrarda kan görülmesidir. Bu bazen gözle görülebilir, bazen ise idrar tahlilinde mikroskop düzeyinde tespit edilir. Ağrının şekli çok şiddetli olabileceği gibi bazen hafif fazla rahatsız etmeyen tiptedir. Taşın üretere ( böbrek ile idrar torbasının irtibatını sağlayan ince idrar yolu ) düşmesi ve idrar torbasına doğru hareket etmesi ile o tarafta belden başlayan kasığa yayılan, artıp azalan tarzda, şiddetli ağrı ( kolik tarzı ağrı ), bulantı, kusma, idrarda kanama ve sık idrar yapma isteği ortaya çıkabilir.

Tanı Nasıl Konur?

Yakınmanın dinlenmesi, muayene ve idrar tahlili sonrası taş hastalığından şüphe duyuluyorsa, radyolojik ( görüntüleme ) yöntem ile taş teşhisi konulmaktadır. Direkt üriner sistem grafisi ( DÜSG ), İVP ( ilaçlı böbrek filmi ), ultrasonografi ( USG ) ve bilgisayarlı tomografi ( BT ) tetkikleri tek başına veya kombine edilerek kullanılmaktadır. 

Böbrek Taşı Tedavisi

4 mm büyüklüğe kadar olan taşların hemen hemen tamamına yakını idrar yolundan düşebilir. 4-6 mm arası büyüklükte olan taşların yaklaşık yarısı düşmektedir. 6 mm den büyük taşların idrar yolundan atılması mümkün olmamaktadır. Taşın boyutu, yeri ve idrar yolunda tıkanıklık oluşturup oluşturmadığı tedavi şeklini seçerken önemlidir.

• Bol sıvı alarak taşın kendiliğinden düşmesini beklemek
• ESWL (Vücut dışından şok dalgalarıyla taş kırma)
• Endoskopik taş tedavisi (kapalı böbrek taşı ameliyatı, kapalı üreter taşı ameliyatı)
• Açık cerrahi girişim yöntemlerinden uygun olan yapılmaktadır.

Üreteroskopi

Teşhis ve tedavide üreteroskopi: Taş hastalığının tedavisi yanısıra üreter tümörlerinin tanı ve tedavisinde de üreteroskopi yöntemi kullanılmaktadır. Tıbbi teknolojinin ilerlemesine paralel olarak üreteroskopik aletlerin kullanım alanlarında da önemli gelişmeler olmuştur. İnce çaplı ve bükülebilir (flexible) üreteroskoplar sayesinde pekçok vakada kullanılabilme olanağı bulunmuştur. Üreteroskop, idrar yolunun en uç kısmı olan üretranın dış ağzından (işeme deliği) içeri ilerletilerek böbreklerden gelen idrarı mesane bağlayan “üreter” adı verilen ince kanallara ulaşılır. Böylelikle üreter içerisindeki taşlar, damar anormallikleri, taşlar, tümörler, darlıklar ışıklı optik sistem sayesinde direkt olarak gözlemlenebilir. Tanı olanaklarının yanında gerek taş tedavisi gerekse üreter tümörlerinin kesilerek alınması, biyopsisi, koterizasyonu yapılabilmektedir. 

Perkütan Nefrolitotomi (Kapalı Böbrek Taşı Ameliyatı)

Bu yöntemde anestezi altında vücut dışından (böğürden) böbreğe küçük bir delik açılarak girilir ve büyük taşlar bu delikten yerleştirilen özel cihazlar kullanılarak once kırılır daha sonrada vücut dışına alınır. Bu ameliyat yönteminin en büyük avantajı büyük taşların tedavisinin kolaylıkla sağlanmasının dışında vücutta büyük bir kesi olmadığı için ameliyat sonrasında ağrı, hastaların günlerce yatağa bağlı kalması gerekmez. Açık ameliyatlara gore nekahat dönemi çok kısadır. Tecrübeli ellerde komplikasyon oranı düşüktür.

Tedavi Sonrası

Tekrarlayan böbrek taşı olanlarda bazı tavsiyelere dikkat edilerek ve bu hastaların bir kısmında ilaç tedavisi ile taş oluşumu önlenebilir ya da tekrar oluşması geciktirilebilir.

En önemli kurallar: 

• Sofrada ekstra tuz kullanılmamalı
• Aşırı proteinden zengin beslenilmemeli
• Günde 2 litre idrar çıkaracak şekilde sıvı alınmalı

Bunların dışında yapılacak perhizlerin taş oluşumunu engellemediği artık bilinmektedir.

Taş Hastalığında Metabolik Değerlendirme ve Koruyucu Tedavi

İdrar yolundaki taş ya da taşların tedavisinden 3-4 hafta sonra metabolik değerlendirme önerilir. İdrar yolunda infeksiyon varsa tedavi edilerek idrar yollariinda infeksiyon mutlaka tedavi edilmelidir. İdrar yolları enfeksiyonu ya da idrar yollarında kanama varlığında metabolik değerlendirme yapılmamalıdır.

Bu değerlendirmede:
Öncelikle;
Kırılan, kendiğinden düşen yada ameliyatla elde edilen taşın analizi 24 saatlik idrar toplanır (Laboratuardan verilecek özel toplama kabında bu idrar toplanmalıdır)
24 saatlik idrarda değerlendirilecek parametreler:

• Kalsiyum
• Kreatinin
• Magnezyum, Fosfat
• Sodyum, Potasyum, Klorür
• Ürik asit
• Sitrat
• Oksalat
• Sistin

Ayrıca kanda kalsiyum, fosfat, ürik asit ve gerekli durumlarda paratiroid hormon düzeyleri değerlendirilir. Elde edilen tüm parametreler incelendikten sonra metabolik sapmalar konusunda yorum yapılarak hemen diyet veya koruyucu ilaç tedavisine başlanabilir.

Amaç taş oluştuktan sonra taşın taş kırma ya da cerahi ile tedavisi değil, taşın oluşmasının önlenmesidir. Bu nedenle taş oluşum mekanizmasının altında yatan metabolik nedenin ortaya çıkartılması gereklidir.

Retrograde İntrarenal Cerrahi

Böbrek ve üreter taşlarının lazer yöntemi ile tedavi edilmesidir.Her büyüklükteki taşa uygulanabilir.Genel anestezi altında yapılır.Operasyon süresi taşın boyutuna göre değişmek ile birlikte 30 dakika ile 3 saat arasında sürer.Hastanede kalış süresi 8-12 saattir. Tek seanslık bir işlemdir.Operasyon sırasında lazer ile kırılan taşlar taş forcepsi denilen alet ile vucüt dışına alınır.Taşlar analize gönderilerek taş tipi belirlenir.Taş tipine göre bir daha taş oluşmaması için gerekli önlemler alınır.

ESWL(DIŞARIDAN SES DALGALARI İLE TAŞI KIRMA )

İlk kez 1980'li yıllarda uygulanmaya başlayan ESWL yöntemi , 1992 yılından sonra maliyetlerin düşmesiyle günümüzde taş tedavisinde sık kullanılan, bir yöntem ve bir çok hastada tedavi olarak uygulanmaktadır.Ses dalgalarının taşa odaklanması sonucunda  taşın kırılmasını hedeflenir.

ESWL nedir? nasıl bulunmuştur?

ESWL dışardan ses dalgaları yöntemi ile taş kırma yöntemidir.Temel prensip, süratle yükselen kısa süreli ve yüksek basınçtaki şok dalgalarının taşa odaklanarak taşın kırılmasıdır.1980'li yıllarda Alman Dornier firması süpersonik uçaklardan çıkan ses dalgalarının havadaki cisimleri parçaladığını görmüşler. Bu sistemi böbrek taşlarında uygulamışlardır.

ESWL bir ameliyat mıdır?
Hayır. ESWL günübirlik uygulanan bir tedavi yöntemidir.Hastalar randevu saatinde gelir işlem uygulandıktan sonra hastanede yatması gerekmez.Anestezi yapılmaz.İşlem seanslar şeklinde uygulanır.Bir hastaya ortalama 1-3 seans yapılır.Seanslar arası genellikle 1 haftadır.Gerekli durumlarda doktor tarafından seanslar daha erken yada daha geç yapılabilir.

İdrar yollarındaki her taşa ESWL yapılabilir mi?
Teknik olarak yapılabilir.Günümüzde idrar yolları içinde 2  cm'den küçük ve idrar yollarında aşırı genişleme yapmamış taşlarda sık kullanılmamaktadır.

ESWL hangi hastalara uygulanamaz?

Aşırı şişman hastalar

Kanama, pıhtılaşma bozukluğu olan hastalar

Hamile bayanlar

Kontrol altında olmayan hipertansiyonu olan hastalar

ESWL tedavisine hazırlık nasıl yapılır?

Özel bir hazırlığı yoktur.İdrar yolu enfeksiyonu olan hastalar antibiyotik kullanmalıdır.Kan sulandırıcı ilaç kullananlar 3-5 gün önce kesilmelidir.İşlem sırasında aç olmaya gerek yoktıur.Hastanın verilen randevu saatinden 15 dakika önce gelmesi yeterlidir.

ESWL çocuk hastalara uygulanabilir mi?
ESWL her yaştan gruba uygulanabilir.Erişkinlerde çok sık uygulanan bu yöntem çocuk hastalarda da rahatlıkla uygulanabilir.Bugün için idrar yollarında taşı olan çocuk hastaların yaklaşık %80'i ESWL yöntemi ile ameliyata gerek duyulmadan tedavi edilebilmektedir Taşın verdiği cevaba göre 1-5 seans uygulanır. Bir seans çocuk hastalar için ortalama 20-30 dakika sürmektedir.Erişkinlerden en önemli farkı çocuk hastalara anestezi uygulanmasıdır. Odaklama sırasında ve tüm işlem boyunca hareketsiz kalınması gerekir buda çocuk hastalarda zor hatta imkansız olduğu için anestezi gereklidir.

Bir ESWL seansı ne kadar sürer?
Süre taşın yerine ve büyüklüğüne göre değişir.
Örneğin idrar yolunda (kanalda) 1 cm taşı olan hastanın bir seansı 30 dakika sürmekte iken böbrek içinde 2 cm taşı olan hastanın bir seansı 45 dakika sürmektedir.

Seans aralıkları ne kadardır?
Bunun kesin süresi olmamakla birlikte genellikle 1 haftadır.Ortalama 5 ile 15 gün arasında taş kırma yapılması önerilmektedir.