Çocuğumun Neye İhtiyacı Var?

Zaman zaman çocuklarınızı anlamadığınızı fark ediyor olabilirsiniz. Kendinizi çocuğum bir şeyler yaşıyor ama ne olduğunu çözemiyorum derken buluyorsanız eğer gelin neler olabileceğine birlikte bakalım.

Çocuklar varlıklarını, ilk gözlerini dünyaya açtıkları evlerinde oluştururlar. Burası da çoğunlukla anne-babanın gözleridir. Bu dünyada görüldükleri, sevildikleri ve güvende oldukları hislerini ilk ebeveynlerinin onlara davranış biçimleriyle tanımlarlar. Daha sonra yaşanan ilk deneyimler hayatının geri kalanında benzer ilişkiler kurmasını sağlar. Ebeveyn olarak zaten seviyorum daha nasıl olur bu görmek, sevilmek ve güvende olduğu hissettirmek gibi soru işaretleriniz varsa çocuklar, en çok duyguları görüldüğünde varlıklarını hissederler. Bu duyguları nasıl yaşaması gerektiğini ise yine anne-babasını izleyerek öğrenirler.

Çocuklar, her şeyde olduğu gibi duygularını ve ihtiyaçlarını ifade etmeyi de ebeveynlerinden öğrenirler. Aslında ifade etmekten de önce gelen bir şey vardır; bu da duyguyu fark edebilmek. Yaşanılan duygu anlamlandırılır ki daha sonra ifade edilecek bir hale gelir. Bu sebeple ilk önce ev yaşantısında şuna bakılmalıdır: bizim evde duygular ne kadar yaşanıyor.

Zaman zaman ebeveynler çocuğa zarar vereceğini düşündüğü için duygularını çocuklarının yanında yaşamayabiliyorlar. Burada çok yoğun şekilde yaşanmasının çocuğu olumsuz etkilediği kadar hiç yaşanmaması da aynı derecede etkileyebiliyor. Önemli olan optimal düzeyde yerinde ve yeterince yaşayabilmektir. Öfke hissedildiğinde bunun fiziksel şiddetle ortaya çıkmasına şahit olan ve öfkenin hissedilse de hiçbir zaman açığa çıkmadığı, dillendirilmediği hatta gizlendiğini gören çocukların her ikisi de aynı derecede öfkeye yaklaşmaktan çekinebilir veya bildiği bir yol olarak öfkeyi hissettiğinde aynı davranışı tekrar edebilir. Ancak öfkenin de bizim hissettiğimiz doğal duygulardan olduğu, hatta zaman zaman yararlı olabileceği yerler vardır. Mesela birisi bizim sırada önümüze geçtiyse veya hakkımızın yendiğini düşündüğümüz bir olay yaşıyorsak eğer hakkımızı savunabilmemiz için öfkeyi hissedip dile getirebiliyor olmamız gerekir. Bu yüzden inkar edilmeden ve saldırı olmadan öfkenin yaşanılabilir olduğunu çocuklara öğretmenin en iyi yolu ebeveynlerin kendi yaşantılarıdır. Örneğin eğer çocuğunuz size vurarak oynuyorsa ‘oynamak istediğini biliyorum ama vurman canımı acıtıyor, yüzüme vurmanı istemiyorum’ gibi bir cümleyle kendi sınırlarınızı belirleyebilirsiniz. Hala devam eden bir vurma eylemi varsa ‘sen vurdukça öfkelenmeye başlıyorum devam edersen ellerini tutmak zorunda kalacağım’ diyerek vurmasını engellemek adına ellerini tutup o sınırı fiziksel bir şekilde de koyabilirsiniz.

Bir başka duygu üzüntü. Çocuğunuzun üzülmesine dayanamadığınız ve hiç üzülmesin istediğiniz anlar olabilir ancak maalesef ki hayatta böyle bir şey söz konusu değildir. Her insanın yaşadığı gibi çocuğunuz da üzülebilir. İlk önce bunu kabul edebilmek ve eğer kabul etmekte zorlanıyorsanız kendi üzüntü duygusunu nasıl yaşadığınıza bakıyor olmanız çok kıymetli olur. Çocuğunuzla arkadaşlık yapmak istemeyen bir arkadaşı olduğunda ve bunu sizinle paylaştığında ‘bunda ağlanacak ne var şimdi’ diyerek çocuğunuzun kırılgan olmaması veya bu durumlara karşı üzgün olmamasını isterken onun bu duygunun hiç yaşanmaması gerektiğini daha çok düşünüp aslında o duyguya olan toleransının daha da zayıflamasına yol açabilir.

Hiçbir şey için üzülmemem gerekiyor diye düşünen bir çocuk ileride üzüldüğü tarafları bastırabilir veya ortaya çıktığında da bir düdüklü tencerenin patlaması gibi bir patlama yaşatabilir. Bunun yerine ‘onunla arkadaş olmayı istemiştin ama o istemediği için üzüldün’ diyerek sarılmanız hem üzüntü duygusunu yaşayabilmesi için alan tanımış olup hem de sakinleşebileceği bir yol göstermiş olursunuz.

Tüm bunların ve diğer duyguların da hem yaşanılmasına hem de ifade edilmesine alan tanınır ki çocuk kendine bakmayı öğrensin, kendine yabancılaşmasın ve bu sayede de ihtiyaçlarını görebilsin ifade edebilsin.

Bu bazen yalnız kalmaya ihtiyacım var bazen sevilmeye ihtiyacım var bazense okulda basketbol oynamak istiyorum ama korkuyorum diyebilmesine kadar çeşitlenen bir ihtiyaç alanıdır. Bunlar fark edilmeden orada yaşanan problemle çalışılmaz, eğer çocuk korkmayı kendine engellediği bir yerdeyse o korku da açığa çıkmaz ve ifade edilmez bir durum haline gelir.

Ve eğer sizin hiçbir ihtiyacınız göz önünde değilse kendi ihtiyaçlarınızdan söz etmiyorsanız, kendime zaman ayırmaya ihtiyacım var gibi çocuklarınızda bunu fark etmeyebilir. Yanında olup seninle oynamamı istiyorsun bende seninle vakit geçirmeyi çok istiyorum ama bu yazıyı yazmam gerekiyor dilersen bittikten sonra oynayabiliriz ne dersin? gibi bir söylem şuan işim var görüyorsun ki’den çok daha farklıdır. Hem çocuğun duygularını görüp kabul ettiğiniz hem de sizin kendi ihtiyaçlarınızı dile getirdiğiniz bir cümledir.

Veya şuan oyun sırası mı sence gibi bir yaklaşımda yine çocuğa ifade edilmemesi gereken şeyler listesine ekleyebilir.

Bunlar küçük gibi görünse de buradan öğrendiklerini tüm hayatlarına uygulayan çocuklar bir desteğe ihtiyaçları olduğunda da ne bunu fark edebilir nede söyleyebilir duruma geldiklerinde yaşanan problemler git gide büyüyebilir.

Bu sebeple aslında her ebeveynin çocuğuyla ilgili nerede sorun yaşıyorsa kendine dönüp aynı soruyu sorması gerekir. Benim neye ihtiyacım var? Yada ihtiyaçlarımın farkında mıyım? Dile getirebiliyor muyum? Ve bunları değiştirmek için neler yapabilirim. Bu soruları cevaplandırdıktan sonra çocuğunuzla ilgili bir desteğe başvurmanız çok daha değerli olabilir.

Sena ÖZ

Klinik Psikolog