Çocukların Zihinsel Gelişimi: Piaget

Çocukların zihinsel gelişimi birçok kuramcı ve kuram tarafından incelenmeye ve açıklanmaya çalı şılmıştır. Bu görüş üstünde savunucu bakış açıları birbirlerinden farklı şekilde açıklamaya çalışmış tır. Piaget bunlardan biridir. Piaget ortaya attığı birçok farklı kavramlardan üstüne düşülenlerden biri olan şema kavramıdır. En temel zihinsel yapı olarak şemadan bahseder. Şema çevre ile iletişim ve etkileşim sonucunda oluşan kolayca tekrar edebilen davranış, düşünce kalıplarıdır. Aynı zamanda organizedir. Hem davranışsal hem de bilişsel olabilir. Doğuştan sahip olunan refleksler ilk şemalar dır. Örneğin emmek, yalama, ısırmak. Bebekler bu ilk şemaları kullanarak daha başka şemalar ge liştirir. Zaman geçtikçe basit şemalar yerimi daha kompleks şemalara bırakır. Şema bir çerçeve ola rak karışımıza çıkar. Genellikle bilgisayara kaydedilen dosyaya benzetilir. Deneyimler kazanıldıkça yeni şemalar oluşur. Duruma göre de bu deneyimler var olan şemalara eklenir. Genel olarak kayde dilen bu bilgiler birbirleriyle istikrarlı ve tutarlıdır. Piaget aynı zamanda bireyin gelişim dönemleri olduğundan bahseder. Ona göre bu gelişim dönemi dört evreden meydana gelmektedir. Piaget ço cuğun kazanmış olduğu tüm bilişsel yapıları o dönemde tamamlamaktadır. Ona göre bütün çocuklar bu evrelerden geçmesi gerekir. Biten bir gelişim döneminin ardından diğer dönem atlanarak başka döneme geçiş mümkün değildir. Ayrıca çocuklar bu gelişim dönemlerine farklı olarak girer ve ta mamlarlar. Yalnızca bu konuda farklılık görülebilmektedir (Vural, 2006).

Bu evreler, Duyusal-Hareket Dönemi, İşlem Öncesi Dönem, Somut İşlemler Dönemi ve Soyut İş lemler Dönemi olarak dört tanedir.

1- Duyusal-Hareket Dönemi (0-2)

Bu dönem bebeklik dönemi olarak tanımlanır ve bu dönem bebeklerin zihinsel, bilişsel, fiziksel yönden en hızlı geliştiği dönemdir. Bu dönemde bebekler dünyayı duyar, hisseder. Bu şekilde öğre nir. Duyu organlarının farkına varması, bedeninin farkına varması ve uzuvları istediği gibi kullan ması en önemli işidir. Bu yüzden bu döneme duyusal-motor adı verilir. Dönemin başlarında bebek ler önce refleks hareketleri barındırır. Yaklaşık olarak iki yaşına geldiğinde ise düşünmeye başlarlar. Dönem sonu kazanılan ise yürümek ve bedenini istediği gibi hareket ettirebilme kabiliyetidir.

2- İşlem Öncesi Dönem (2-7)

Bu dönemde çocuk düşünmeye çoktan başlamış ve çevresindekilerin daha çok farkına varmıştır. Dışardan gelen öğretiler (anne-baba) çocuğun seçimlerini yapmada onu uçlara götürmeyecek şekil de olmalıdır. Güven verici olması oldukça önemlidir. Aksi bir durumda özerklik duygusu zedelenir ve dönem sağlıklı şekilde gelişimini tamamlayamaz. Toplumun yavaş yavaş farkına varan çocuk bu öğrendiklerinden aşırı derece suçluluk ve utanç duyguları geliştirebilir. Bu dönem genellikle oyun çağı olarak da bilinir. Bu dönemde kendine dönük olan çocuk zamanla etrafına (topluma) dönük olmaya başlar. Dönemin en önemli özelliklerinden birisi de çocuğun konuşmayı kazanmasıdır. Mantıklı düşünmeden çok sezgi ve içgüdülerine göre akıl yürütür. Problemleri bu şekilde çözmeye çalışır.

3- Somut İşlemler Dönemi (7-11)

Çocuğun bilişsel düzeyi (algılama, bellek) zamanla gerçeğe daha uygun hale gelir. Değerlendirme ler artık gerçeğe daha yakındır. Mekanı, zamanı algılaması ve tanıması kolaylaşır. Dışavurumu ise daha önceki gibi sebepsiz sezgisel değil daha kontrollü ve denetimli hale gelir. Dönem kazanımları arasında en önemli olan gelişimlerden biri nesne korunumudur. Sorunlara daha natıklı çözümler getirirler. Kuralları kavrar ve anlayabilirler. Neden sonuç ilişkisine daha hakimdirler ve bu anlamda önemli ilerlemeler kaydederler. Düşünmeyi seçtikleri ise daha çok somut şeyler üzerindendir. Soyut olanları tercih etmez ve genellikle uzak dururlar.

4- Soyut İşlemler Dönemi (11 yaş ve üstü)

Piaget’in zihinsel gelişim dönemlerinin en sonuncusudur. Çocuk artık kazandığı mantıklı düşünme, akıl yürütme, somut düşünme ile her türlü sorunu çözebilme yeteneğine sahiptir. Yapı bakımından sıradan bir yetişkin ile aynı zihinsel süreçleri kullanabilmektedir. Herhangi bir durumun çok farklı yönlerini görebilmekte, anlamaktadır. Bunun için gerekli soyut bilgiyi kazanmış durumdadır. Ergen lik dönemine denk gelen bu dönem olgunluğu beraberinde getirir. Kişi artık ihtimaller üzerinden de işlem yapar. Program yapar, varolmayan bir durumu varmış gibi düşünebilir ve kurgulayabilir. Top lum yapısı, felsefe, hayatı sorgulama, politika gibi konularla da ilgilenir. Sorunun ya da durumun çok değişik açılardan bakarak geniş düşünebilir ve çözümler bulabilir (Çağdaş., Yıldız, 2003).