Demans (Bunama) Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Yaşamımızı anlamlandırmak ve daha önemlisi onu korumak konusunda en çok belleğimize (hafızaya) güveniriz. Bu yüzden araba anahtarlarını kaybetmek veya doktor randevusunu unutmak gibi küçük hatalar bile sağlığımız hakkında endişelenmemize yol açabilir.

Yapılan istatistiksel araştırmalara göre dünyada yaşlı nüfus büyük bir hızla artmaya devam ederken günümüzde tüm dünyada 44 milyon demans (bunama) hastası olduğu bilinmektedir. Türkiye nüfusu içinde şu an toplam nüfusun %10,4’ünü 65 yaş üstü oluşturuyorken 600.000 aile de bu hastalıkla mücadele ettiği bilinmektedir.

Demans nedir?

Demans, günlük yaşamı bozan ve kişinin artık bağımsız olamayacağı bir noktaya kadar ilerleyen bilişsel işlevlerdeki bozulma ile seyreden bir beyin hastalığıdır. Toplumda sanılanın aksine normal yaşlanma sürecinin bir parçası değil; altta yatan patolojik bir durumun en önemli göstergesidir. Ancak demansın bir üst şemsiyedir. Demans çeşitlerinden biri olan Alzheimer hastalığı, en sık görüneni olmasına karşın bilinenlerin ötesinde görülme sıklığı daha az olan vasküler, Lewy cisimciği, frontotemporal ve karma tip gibi demans türleri de olduğu bilinmelidir.

Demans gelişiminin sebebi nedir?

Demansın neden meydana geldiğine dair net bir cevap halen verilemiyor olsa da ileri yaşın bir risk faktörü olduğunu ve bu hastalığa dair bir aile öyküsü varlığının genetik olarak [APOE4]tetikleyici etkiye sahip olduğu bilinmektedir.

Demans beyinde nasıl oluşur?

Demansın nasıl oluştuğu konusu ise tamamen altta yatan nedene bağlı gelişir. Örneğin; Alzheimer’da, nörodejenerasyona (yani beynin belirli bölgelerindeki belirli beyin hücrelerine hasar ve ölüme) bağlı olarak beyin etkilenir ve bu dejenerasyon geri dönüşümsüz olarak zamanla yayılır. Ayrıca beyindeki sinapsların [bağlantıların] kaybını da görüyoruz ki bu, beyin hücrelerinin ölümüyle orantısız bir şekilde gerçekleşir. Alzheimer gelişimine dair önde gelen tartışmalı görüş, bunun beyindeki amiloid proteininin oluşumuyla ilişkili olduğudur. Bununla birlikte Tau protein birikintileri (tau düğümleri) gibi başka değişiklikler de meydana gelmesi nasıl oluştuğuna dair bilgi verebilmektedir.

Demansı önlemek mümkün müdür?

Demans hakkında en merak edilen soru bu olsa da yanıtı çok net değildir. Belki de bazı riskleri azaltabilirsiniz ancak en büyük risk faktörü olan yaşlanmayı önleyemezsiniz. Aile geçmişinizi ve genetiğinizi değiştiremezsiniz; en azından henüz değil. Araştırmalar sağlıklı beslenme ve egzersiz gibi yaşam tarzı seçimlerinin, meyve-sebzelere ve sınırlı karbonhidratlara vurgu yapan Akdeniz diyetlerinin daha düşük bir riskle ilişkili olduğunu söylese de bunu anlamlı düzeyde kanıtlayan çalışmalar henüz bulunmamaktadır.

Demans nasıl değerlendirilir?

Kişinin bilişsel yeteneklerinde ve günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığını kaybetmeye yetecek kadar bir düşüş olup olmadığını görmek için öncelikle nörolojik muayene ardından nöropsikolojik değerlendirme ile teşhis edilir. Bu değerlendirmede bilişsel testler ve aileyle yapılan ayrıntılı görüşmeler önemli bilgiler verirken ilgili değerlendirmeleri desteklemesi açısından nörogörüntülemeler (MR/PET) istenerek bozulumun tüm parametrelerde vardığı yordanmaktadır.

Tanı sonrası nasıl ilerlenilir?

Demans hastalığında nörolog tarafından teşhis konulduktan sonra, genellikle semptomları gidermek için donepezil, rivastigmin gibi kolinesteraz inhibitörlerine ve gerekirse depresyon ya da ajitasyonlar için antidepresanlara ve sedatiflere başlamaya odaklanılır. Erken bakım ayrıca ailenin geleceğe yönelik beklentiler belirlemesine yardımcı olmaya odaklanır, böylece yasal ve mali işleri planlama endişelerini giderebilirler. Gerekli durumlarda vasi ataması yapılabilir.

Hastalık ilerledikçe, yemek yeme ve giyinme gibi günlük yaşam aktivitelerinde daha fazla yardım gerekebilir. Eşin ve diğer aile üyelerinin yükünü hafifletme gibi ek bir faydası olan evde bakım desteği, bu aşamada yardımcı olabilir. Hastalığın orta evrelerinde uygun olabilecek memantin [hafıza ve öğrenmeye yardımcı olabilir] gibi diğer ilaçları veya ajitasyon gibi belirli davranışlar için diğer psikotropik ilaçlar nörolog tarafından reçetelendirilebilir.

Hastalığın ileri evrelerinde tüm medikal ve sosyal destek devam ederken ilerleyen durum değerlendirmesinde alternatif yaşam düzenlemelerini göz önünde bulundurmaya odaklanılabilir. Ancak uygun hizmetler sürdürülebilir olduğunda, demansı olan birçok kişi sonuna kadar evde yaşayabilir.

Sağlıklı günler sizler ile olsun…