Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Ve Spor

Çocuk psikiyatrisine başvuruların en fazla olduğu konular: Dikkat dağınıklığı, yerinde duramama, düşünmeden hareket etme, kendini durduramama, çabuk sinirlenme…

Başlangıçta çocukluğa özgü bir durum gibi algılanan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), 20. yy itibariyle erişkinlikte de sürdüğü gözlenen yani yaşam boyu devam edebildiği kabul edilen bozukluklar arasında yerini aldı. Yine de nörogelişimsel bir bozukluk olması, gelişimsel döneminde olan çocuk beyninin esnekliği ve müdahalelere olumlu değişikliklerle cevap verebilme kabiliyeti gibi nedenlerle DEHB’nin çocukluk dönemine verilen önem korunmaktadır.

Yaşla birlikte hiperaktivite kısmı “koltuk tepelerinde zıplayan çocuklardan “, erişkinlerde “oturması ve beklemesi gereken durumlarda yaşanan iç huzursuzluğuna “ dönüşmektedir . Koltuk tepesinde zıplayan hiperaktif bir yetişkin sık görülen bir olgu değil neyse ki.

Durumun varlığını kabullenilse bile aileleri bozukluğun belirtileri dışında en çok zorlayan konulardan biri ilaç kullanma konusundaki endişeleri. Ancak hâlihazırda en etkin müdahale yöntemi farmakolojik müdahaledir.

Peki DEHB tedavisinde egzersizin yeri var mı?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul edilir. Kalıtımsal komponenti belirgindir. Bununla birlikte, bazı hastalıklara genetik bir yatkınlığımız olsa bile özellikle çocukluk döneminde genlerimizin yaşadığımız çevre koşulları ile etkileşimi bazı şeyleri olumlu yönde değiştirebilir. Çocuk beyninin gelişimsel açıdan esnek oluşu ve çocukluk dönemindeki müdahalelerin DEHB belirtileri üzerine olumlu etkisi diğer taraftan egzersizin nöronların büyümesi, esnekliği, gelişmesi , bilişsel fonksiyonlar ve davranışlar üzerine olumlu etkisi, egzersiz ve DEHB ilişkisinin incelenmesini sağlamıştır.

Egzersizin DEHB belirtileri üzerine etkisinin araştırıldığı 23 çalışmanın gözden geçirilmesiyle ortaya çıkan sonuç şu ki; egzersiz sonrası hem dikkatsizlik/hiperaktivite/düşünmeden hareket etme hem duygusal problemler hem de davranış sorunları alanlarında düzelmeler var. Kapalı ( motor) becerilerin hiperaktivite/düşünmeden hareket etme ile ilgili sorunlara daha iyi geldiği, açık( motor) becerilerin dikkat problemlerine -diğerine göre daha az olmakla beraber- iyi geldiği bulgulanmış.

Açık ve kapalı beceriler sporda yapılan aktivite esnasında çevrenin kişi tarafından tahmin edilebilirlik durumuna göre yapılan sınıflandırmalardır. Açık beceri gerektiren aktivitelerde çevrede başka insanlar, hava, rüzgar , zemin gibi büyük ölçüde kontrol edilemez değişkenler vardır ve kişi performansını çevresel faktörlere göre düzenlemelidir.

Buna göre dikkat sorunları ile baş etmede katkısı olduğu gösterilen açık (motor) beceriler sınıfına verilebilecek örnekler; ormanlık alanda koşu, takım sporları (futbol, basketbol, voleybol..) tenis, sörf rafting gibi sporlar.

Kapalı beceriler olarak tanımlanan aktivitelerde çevre daha sabit, kişi tarafından kontrol edilebilir ve stabildir. Daha az değişkenin olduğu, başlama , bitiş ve performansa kişinin karar verebildiği sporlardır. Hiperaktivite ve dürtüsellik sorunlarına olumlu etkileri olduğu tespit edilen kapalı becerilere örnek olarak ; basketbolda serbest atışlar ,dart atmak, okçuluk, bowling, havuzda yalnız yüzme gibi bireysel yapılan sporlar gösterilebilir. Öğrenildikten sonra kendi başına müzik aleti çalmak da spor olmasa bile aktivite olarak bu kategoride sayılabilir.

Vurgulamak gerekir ki DEHB tedavisinde altın standart hala psikofarmakolojik müdahalelerdir ve hangi spor haftada kaç gün ve ne kadar süreyle yapıldığında belirtiler ne kadar azalır ve bu azalma ne kadar devam eder bununla ilgili geniş kapsamlı bir literatür bilgisi yok. Ancak her hâlükârda çocukları yaşlarına ve gelişimlerine uygun egzersizler yapmaya teşvik etmek DEHB’yi tedavi etmese bile; spor yapmak da “oyun oynamak” gibi duygusal, sosyal ve davranışsal alanlarda çocuklara gözle görünür katkılarda bulunacaktır.