Nöropsikoloji

Nöropsikoloji, beyin fonksiyonları ile davranışlar arasındaki ilişkilerin incelendiği psikoloji biliminin multidisipliner çalışan bir alt dalıdır. Başka bir deyişle, psikoloji ve tıbbın bir araya getirilmiş uygulamasıdır.

Nöropsikolog Kimdir?

Psikoloji lisans eğitimi ardından sinirbilim/nörobilim alanında yüksek lisans ve doktora eğitimlerinin tamamlanması ile nöropsikolog ünvanı ile psikologlar bu alanda çalışılabilmektedir.

Bir nöropsikolog ise, kişinin düşünme yeteneklerindeki veya davranışlarındaki değişikliklerin beyindeki bir hastalıktan mı yoksa biyokimyasal süreçlerdeki bozulum veya ruhsal problemlerden mi kaynaklandığını belirleme konusunda yardımcı olmayı hedeflemektedir.

İçerisinde 86 milyardan fazla nöron bulunan beyin, farklı süreçlerde yer alan farklı alanlara sahip son derece karmaşık bir organdır ve hepsi birlikte düşünmenizi, hissetmenizi ve hareket etmenizi sağlar.

Örneğin, beynin içindeki hipokampüs yapısı hafızada önemlidir. Bu bölgedeki bir yaralanma, günlük yaşamda bir şeyleri hatırlama yeteneğinizi etkileyebilir ya da frontal lob (alnınızın hemen arkasında bulunan beyin kısmı) kişiliğinizin ifadesi, davranışlarınızın düzenlenmesi ve karmaşık kararlar alma yeteneğiniz gibi birkaç önemli işleve hizmet eder. Bir kişi, aksi takdirde mükemmel bir sağlıkta olmasına rağmen tuhaf davranıyorsa, nöropsikologlar genellikle bunun en azından bir dereceye kadar frontal lob işlev bozukluğundan kaynaklanabileceğini varsayabilirler.

Bir nöropsikolog ayrıca bir kişinin günlük işleyişini etkileyebilen diğer tedavi edilebilir faktörleri de belirleyebilir. Bir değerlendirme bunama, Alzheimer veya başka bir rahatsızlığın belirtilerinin olmadığını gösterirse; bilişsel sorunların kötü uyku, tedavi edilmemiş işitme kaybı, depresyon veya vasküler bir rahatsızlıktan kaynaklanıyor olabildiğini de ortaya koyabilir.

Bazı reçeteli ve reçetesiz ilaçlar da bilişi etkileyebilir. Yaşlı yetişkinler, bazı antihistaminikler, anksiyete ve depresyon ilaçları, kas gevşeticiler ve uyku yardımcıları dahil olmak üzere ilaçlara karşı daha hassas olabilir. Nöropsikolog daha sonra bu potansiyel sorunları ele almak için müdahaleler veya tedaviler önerebilir.

1930'ların ortalarında, ilk lobotomiler (sorunlu beyin bölgelerinin çıkarılması), kontrolden çıkan beyin-davranış ilişkilerini kökten değiştirme çabasıyla gerçekleştirildi. Şimdilerde ise çok zorunlu kalınan durumlar dışında (durmayan epileptik nöbetler gibi) lobotomi gerçekleştirilmiyor, insanlar makinelere bağlanmıyor veya beyinlerinin işlevlerini nasıl etkilediğini değerlendirmek için onlara fiziksel olarak dokunulmuyor bile. Bunun yerine, çok özel beceri setlerini keşfetmek için standart testlere güveniliyor. Bu testler; dikkat, dil, hafıza ve problem çözme gibi düşünme yönlerini ölçmek için çizimler, sıralamalar, bulmacalar, anketlerin ve basit soru-cevap oturumlarının uygulanmasını içeren nöropsikolojik testlerdir.

Nöropsikolojik testler nasıl uygulanır?

Nöropsikolog yüzlerce standart nöropsikolojik test arasından yönlendirme sorusunu en iyi şekilde yanıtlayacak, kişinin semptomlarının objektifliğini en iyi değerlendirecek ve yaş ile kişisel geçmişine uygun olanlar arasından seçimler yapar. Topladıkları bilgiler, sevk eden doktorun tanı veya tedavi kararlarına yardımcı olmakta değerli olabilir. Birkaç saat içinde, danışanın IQ'sunu, dikkat etme yeteneğini, bu kişinin bilgiyi en iyi nasıl öğrendiğini, bu bilgiyi en iyi nasıl hatırladığını, tepki süresini ve çok daha fazlasını belirleyebilir. Testler kişiden kişiye tamamlanma süresi açısından değişebilse de ortalama tüm testlerin uygulandığı versiyonda 2,5-3 saati bulabilmektedir. Bu testleri puanlandığında, danışanın sonuçlarını aynı yaş ve eğitim seviyesindeki diğer kişilerle karşılaştırıyoruz. Sonuçta, ilkokul diplomasına sahip 82 yaşındaki annenizin tepki süresinin, hukuk fakültesinin son sınıfında olan 25 yaşındaki kardeşinizin tepki süresiyle karşılaştırılmasını kim bekler ki?

Nöropsikolojik değerlendirme raporu bize ne söyler?

Nöropsikoloğun değerlendirmesi, her biri düşünme ve davranışın bir veya birkaç farklı yönünü hedefleyebilen birçok testin sonuçlarının bir derlemesine dayanır. Bunlara şunlar dahildir:

• Dikkat

• Çalışma belleği

• İşleme hızı

• Yönetici işlev (organizasyon, planlama, yargılama, problem çözme, zihinsel esneklik)

• Dil (ifade edici ve alıcı dil)

• Görsel-uzaysal yetenekler (yapısal, algısal)

• Bellek (sözel ve görsel)

• Motor yetenekler (el becerisi gibi)

Sonuçlar örneğin, bir kişinin hafıza kayıplarını doğrulayabilir. Bellek, beyindeki hipokampüs yapılarıyla ilişkilidir ve hipokampüsü etkileyen herhangi bir yaralanmanız veya ilerleyici bir hastalığınız varsa, testler yeni bilgileri öğrenme ve hatırlama yeteneğinizde değişiklikler gösterecektir. Bazı durumlarda, nörolog tarafından istenen amiloid PET taraması adı verilen özel nörogörüntüleme, Alzheimer hastalığının altında yatan patolojilerden biri olan hücre atrofisi [ölümü] ile ilişkili olan amiloid birikimini gösterebilir ancak amiloidin varlığı tek başına bir kişide bilişsel bozukluk veya bunama(demans) teşhisi koymak için yeterli değildir. Bu nedenle bir kişinin tanı açısından değerlendirmesinde hem nörogörüntüleme ve biyokimya testlerine hem de nöropsikolojik değerlendirme raporuna ihtiyaç bulunmaktadır.

Nöropsikolojik testler için hazırlık yapmalı mıyız?

Burada "test" kelimesini kullanıyor olsak da nöropsikolojik bir değerlendirme için hazırlık yapmaya gerek yoktur. Kişinin iyi bir gece uykusunu alması ve sağlıklı bir öğün alarak değerlendirmeye gelmesi yeterlidir. Mümkün olduğunca iyi performans gösterebilmeleri için eğer var ise gözlüklerini ve/veya işitme cihazları getirilmelidir. Değerlendirmeye zamanın bir anlık görüntüsü olarak bakmaya çalışılmalıdır. Yorgun ve stresliyseniz, o zaman- evet- bu değişkenler büyük olasılıkla sonuçlarınızı etkileyecektir. Ancak, bu bize ayrıca muhtemelen uyku alışkanlıklarınızı ve stresinizi yönetme (veya yönetememe) şeklinizi ele almamız gerektiğini de söyler. Tüm bunlar bilişsel tüm becerilerin değerlendirilmesi ve bunu etkileyebilecek duygudurum muayenesi ile zorlantı yaşanılan durumun üstesinden gelebilecek alternatif yolları birlikte bulmamıza imkân sağlayacaktır.

Sağlıklı günler sizlerle olsun…