Şema Terapide Sağlıklı Yetişkin Modu

Şema terapisi, bireylerin temel erken yaşlara dayanan ve hayatları boyunca etkilenen temel duygusal ihtiyaçları ile başa çıkabilmelerine destek olmayı amaçlayan bir terapi yaklaşımıdır. Bu terapi modelinde, farklı “mod”lar (yani içsel durumlar veya kişilik parçaları) vardır. Sağlıklı Yetişkin Modu da bunlardan biridir ve bireyin en dengeli, olgun ve işlevsel halini temsil eder.

Sağlıklı Yetişkin Modu Nedir?

Sağlıklı Yetişkin Modu, kişinin kendi ihtiyaçlarını ve duygularını sağlıklı bir şekilde yönetebilmesi, mantıklı ve objektif kararlar alabilmesi anlamına gelir. Bu mod, hem bireysel hem de ilişkisel düzeyde sağlıklı sınırlar koyabilme, empati gösterebilme ve gerçekçi hedefler belirleyebilme yeteneğini içerir. Sağlıklı Yetişkin, bireyin hem kendi hem de başkalarının ihtiyaçlarını dikkate alarak dengeli bir şekilde hareket eder.

Özellikleri

1. Duygusal Düzenleme: Kişi duygularını tanır, kabul eder ve bunları uygun şekilde ifade eder.

2. Kendini Koruma: Birey, sağlıklı sınırlar koyabilir ve kendini zararlı durumlara karşı koruyabilir.

3. Gerçekçi Beklentiler: Kişi kendisine ve başkalarına karşı gerçekçi beklentiler ve hedefler belirler.

4. Empati ve Şefkat: Başkalarının duygularını anlamaya çalışır ve empati gösterir.

5. Sorumluluk: Kendi davranışlarından sorumludur ve gerektiğinde özür dileyebilir ya da düzeltme yapabilir.

Örnekler

1. Duygusal Düzenleme: Bir kişi iş yerinde bir projede başarısız olduğunu düşündüğünde, sağlıklı bir şekilde duygularını tanıyabilir ve bunu yapıcı bir geri bildirim olarak görebilir. Yani, bu durumu kişisel bir başarısızlık olarak algılamak yerine, öğrenme fırsatı olarak değerlendirebilir.

2. Kendini Koruma: Bir birey, kendisine sürekli eleştiride bulunan bir arkadaşından uzaklaşmaya karar verebilir. Bu, sağlıklı sınırlar koymanın bir örneğidir; kişi, kendini kötü hissettiren ilişkilerden uzaklaşarak kendi iyiliğini korur.

3. Gerçekçi Beklentiler: Bir kişi, iş yerinde terfi almak istiyorsa, bu hedef için gerçekçi bir plan yapar ve gerekli yetenekleri geliştirmek için çaba gösterir. Aynı zamanda, terfi almazsa bunun kişisel bir başarısızlık değil, belki başka faktörlerden kaynaklanabileceğini kabul eder.

4. Empati ve Şefkat: Bir arkadaşının zor bir dönem geçirdiğini fark eden bir kişi, ona destek olur ve dinler. Bu davranış, sağlıklı bir empati ve şefkat örneğidir; kişi, başkalarının duygusal ihtiyaçlarını anlamaya çalışır ve destekleyici olur.

5. Sorumluluk: Bir kişi, yanlış anlaşılmalar nedeniyle bir tartışmaya neden olduysa, hatasını kabul eder ve özür diler. Aynı zamanda, bu durumu düzeltmek için adımlar atar ve iletişimi iyileştirmeye çalışır.

Sağlıklı Yetişkin Modunun daha anlaşılır olabilmesi için Sağlıklı Yetişkin Modu ile başka bir uyum bozucu şema modu olan, Uyumlu Teslimci Modu arasındaki etkileşimi temsil eden bir örnek senaryo oluşturalım.

Senaryo: İş Yerinde Bir Proje Sorunu

Durum: Merve, iş yerindeki önemli bir projede zorluklar yaşadı. Proje lideri, Merve’nin hatalarını belirten bir e-posta gönderdi. Merve, e-postayı okuduktan sonra kendini oldukça kötü hissetti. Uyumlu Teslimci Modu devreye girdiğinde, Merve kendini suçlu, yetersiz ve başarısız olarak görmeye başladı. Bu mod, geçmişteki olumsuz deneyimlerden kaynaklanıyor olabilir ve Merve’yi eleştirel düşüncelerle dolduruyor.

Uyumlu Teslimci Modu: Bu mod, Merve’nin içsel olarak kendini suçlu ve yetersiz hissetmesine neden olur. Örneğin, “Her zaman bu kadar kötü bir iş çıkarıyorum, başaramayacağım” gibi düşüncelerle kendini aşağılar. Bu modun etkisiyle Merve, hatalarını örtbas etmeye veya tamamen geri çekilmeye eğilim gösterebilir.

Sağlıklı Yetişkin Modu ile Tepki: Merve, Sağlıklı Yetişkin Modunu devreye sokarak, Uyumlu Teslimci Modunun olumsuz etkilerine karşı koyabilir. İşte bu sürecin nasıl gerçekleşebileceğine dair bir örnek:

1. Duygusal Farkındalık ve Kabul:

   • Merve’nin Sağlıklı Yetişkin Modu: “E-posta almanın ardından kendimi kötü hissetmem doğal. Bu, projede gerçekten hata yaptığımı gösteriyor olabilir ama bu hatayı kişisel bir başarısızlık olarak algılamamalıyım.”

2. Gerçekçi Değerlendirme:

   • Merve’nin Sağlıklı Yetişkin Modu: “Evet, projede bazı hatalar yapmış olabilirim ama bu hataların üstesinden gelmek ve bunlardan öğrenmek mümkün. E-postadaki geri bildirimleri dikkatlice inceleyip, nasıl daha iyi olabileceğimi değerlendirmeliyim.”

3. Yapıcı Eylem Planı:

   • Merve’nin Sağlıklı Yetişkin Modu: “Proje liderimin belirttiği hataları analiz edeceğim ve bunları nasıl düzeltebileceğim konusunda bir plan yapacağım. Ayrıca, gerekirse yardım isteyeceğim veya bir mentordan destek alacağım.”

4. Sınır Koyma ve Kendini Koruma:

   • Merve’nin Sağlıklı Yetişkin Modu: “Kendime karşı nazik olmalı ve bu durumun beni tamamen aşağı çekmesine izin vermemeliyim. Herkes hata yapabilir ve bu durumdan bir ders çıkararak kendimi geliştiririm.”

5. Empati ve Şefkat:

   • Merve’nin Sağlıklı Yetişkin Modu: “Bu tür durumlarda kendime karşı daha şefkatli olmalıyım. Kendimi yetersiz hissetmek yerine, ilerlemek için ne yapabileceğimi düşünmeliyim. Ayrıca, proje liderimle açık bir iletişim kurarak neler yapabileceğimizi konuşabiliriz.”

Bu senaryoda, Sağlıklı Yetişkin Modu, Merve’nin Uyumlu Teslimci Modunun olumsuz etkilerinden kurtulmasına ve daha yapıcı bir şekilde hareket etmesine yardımcı olur. Bu mod, duygusal düzenleme, gerçekçi değerlendirme, ve sağlıklı sınırlar koyma gibi işlevlerle Merve’yi destekler ve gelişim sürecinde etkili bir rol oynar.

Sağlıklı Yetişkin Modu, bireylerin hem kendileriyle hem de başkalarıyla daha sağlıklı ve tatmin edici ilişkiler kurmalarına yardımcı olur. Bu modun güçlenmesi, kişinin genel yaşam kalitesini artırabilir ve psikolojik iyilik hali sağlayabilir.