Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma sonrası stres bozukluğu herkesi etkileyecek tabiatta; şok edici, içinde tehlikeli gelişmeler barındıran, korku dolu belirsizlik yaratan bir olay yaşanması sonrası; bazı kişilerde gelişebilen ciddi ruhsal bir hastalıktır.Tedavi edilmediği bazı olgularda kişinin genel işlevselliğini, fizik sağlığını ciddi olarak etkileyebilir.

İçinde yoğun korku, korkulu belirsizlik, herkesi etkileyebilecek olağandışılık, hızlı ve beklenmedik oluş gibi özellikleri taşıyan olaylara aynı zamanda travmatik yaşantı ya da genel tabiri ile travma denir. Travma yaşanması sırasında ve sonrasında hemen hemen herkeste korku yaşanması doğaldır. Korku aslında vücudun tehlikeyi yönetmesini ve kişinin bedenini tehlikeden uzaklaştırarak kendisini korumasını hedefler. Travmadan sonra her kişide etkilenme olur ancak bunların büyük bir kısmı doğal olarak başlangıç semptomlarından sonra iyileşir. Eğer iyileşmezse travma sonrası stres bozukluğu gelişir.

Travma yaşayan insanlar travmaya farklı yanıt verirler. Dolayısı ile olayın özelliklerinden hareketle hastalığın tanımlanması görece doğru değildir. Hastalığın gelişmesi tepki, seyir ve kişisel yatkınlık ile ilgilidir. Çocuklar, sosyal desteği azalmış yalnız olanlar gibi hassas kişilerde  basit olaylarda bile travma sonrası stres bozukluğu oluşabilir.  Bu  etkilenme belirtileri süre olarak  eğer altı aydan uzun sürmüşse travma sonrası stres bozukluğundan söz edilir. Belirtilerin travmanın hemen akabinde gelişmesi şart değildir; bazen travmadan  3 ay hatta bir yıl sonra başlayabilir. Ancak belirtileri başladığında  bir aydan uzun sürmelidir. 

  Travma sonrası stres bozukluğu  tanısı nasıl konulur?

   Aşağıdaki dört belirti  bir aydan uzun sürmüşse  tanı konulur.

• En az bir olayı yeniden yaşıyor olma belirtisi

• En az bir  kaçınma belirtisi

• En az iki tepki belirtisi ve aşırı  tedirginlik belirtisi

• En az iki tane duygudurum belirtisi ve bilişsel belirti

Yeniden yaşıyor olma belirtileri nelerdir?

• Flaşbek :Travmayı hatırlatan ve sanki yeniden yaşıyormuş gibi tepki verdiren her şey(örneğin  travmadan bir kesit hatırlayarak ortaya çıkan  kalp atımı artışı, ter basması gibi )

• Kötü içerikli rüyalar 

• Korkutucu düşünceler

    Yeniden yaşantılama belirtileri kişinin günlük hayatını olumsuz etkiler bunlar kişinin kendi iç düşünce ve duygularından başlayacağı gibi aynı zamanda kazayı hatırlatan  anı, ses, nesne, sözcük  gibi tetikleyiciler sonrasında da başlayabilir.

Kaçınma belirtileri nelerdir?

• Travmatik yaşantıyı hatırlatan yerden, olaydan,  nesnelerden kaçınma

• Travmatik olayla ilgili düşünce ve duygulardan kaçınma (örnek travmayı düşünmek istememe konuşmak istememe  gibi)

Kaçınma belirtileri kişinin normal rutinini bozar. örn. kaza yapılan yolun kullanılmaması,  kazaya tanıklık edenlerden uzaklaşma gibi.

Tedirginlik ve aşırı tepkisellik belirtileri

• Kolayca çileden çıkma durumu

• Kendini sınırda hissetme, gergin olma durumu

• Uykuya dalmada zorlanma

• Kızgınlık patlamaları

• Kaygılılık 

• İrkilme durumu

Bunlar genellikle travmatik olayın bir kesitini hatırlama ile ortaya çıkarlar.Kişi bu belirtilerle birlikte  kızgın  ve stresli olur. Uyku uyuma, yemek yeme, konsantre olma gibi fizyolojik gereklilikler bozulduğu gibi kişinin rutin görevlerini yapmasında da zorluklar ortaya çıkar. Örneğin kişi eğer sürücü ise kaza yapma riski artar.

 Bilişsel ve duygudurum belirtileri

• Travmatik olayın can alıcı noktalarını anımsama zorluğu 

• Kişinin kendisi ve dünya ile ilgili olumsuz düşüncelere kapılması

• Kendini suçlama ve suçlu hissetme gibi duygular

• Daha önce keyif aldığı olaylardan bile keyif alamama  hiç bir şeyden zevk almama

Duygudurum ve bilişsel belirtiler travmadan sonra başlar ve ilerler zamanla kötüleşir. Kişi bu duygularla etrafından yabancılaşmış olabilir; ortamından, arkadaşlarından hatta  aile üyelerinden bile kopabilir.

  Travmatik olay yaşanmasından sonra doğal olarak herkeste bazı etkilenmeler olur. Travmatik olay yaşayanlar hangi durumlarda  ciddiye alınmalıdır? 

•    Belirtiler   bir aydan uzun sürdüğünde

•    Kişinin yapabilirlik ve işlevsellik düzeyini etkilediğinde.( örneğin işinde aksamalara yol açtığında,  araç sürme becerilerin de  değişiklik  kazaya eğilim gibi)

 Bu  durumun  madde kullanımı veya tıbbı hastalık gibi başka bir açıklaması olmamalıdır.

Bir çok kişide ise seyir şöyle olur. olaydan sonra etkilenme olmaz gibi olur ancak aylar sonra belirtiler başlar.  Yada kişi olaydan sonra madde alımına alkol alımında yönelir ve depresyon kaygı bozukluğu tanıları alır.

 Çocuklar erişkinlerden farklı davranır mı?

6 yaşından küçük çocuklarda   aşağıdaki belirtiler görülür.

• Tuvalet kontrolu kazandıktan sonra kaybetme

• Konuşma becerilerini unutma ya da gerileme

• Oyun oynarken öfke patlamaları gösterme

• Anne babaya aşırı bağlanma 

6 yaş üstü çocuklarda erişkinlere benzer belirtiler görülür.

Travma sonrası stres bozukluğunun önemi

 Her yaşta görülebilir. Asker, polis, çocuk, fiziksel ve cinsel saldırıya maruz kalan insanlar, kötü muameleye maruz kalanlar, kaza geçirenler, deprem gibi doğal felaket yaşayanlarda sıktır. Yapılan bazı araştırmalarda en güvenli ve gelişmiş ülkelerde bile bu oran yüzde sekiz civarlarında çıkmaktadır.Kadınların travma sonrası stres bozukluğu yaşaması riski daha fazladır bazı olgularda genetik yatkınlık da söz konusudur.

  Çoğu olguda kişinin kendisi değil bazende aile veya bir başkasının yaşadığı bir olaydan sonra travma sonrası stres bozukluğu gelişir.

Kimlerde Travma sonrası stres bozukluğu oluşur?

• Travmatik  olay yaşayanlar

• Travmatik olaydan zarar görenler

•  Başkasının yaralanmasını ve  ölüm halini  görenler

• Çocukluk döneminde travma yaşama öyküsü olanlar

• Dehşet yardımsızlık ve korku yaşama öyküsü olanlar

• Travmatik olaylardan sonra sosyal desteği az olanlar

• Travma yaşantısından sonra ilave strese yol açan ek olayların olması yaralanma, ekonomik zorluklar,  iş kaybı,  terkedilme  gibi durumlar 

• Travma yaşantısından sonra yaralanma sağlık sorunları  ağrı yaşayanlar 

Travma sonrası stres bozukluğu şu durumlarda daha kolay tedavi olur

• Psikiyatrik destek alanlar

• Arkadaş ve ailesi tarafından desteklenmiş olanlar yalnız kalmayanlar

• Travmatik olaydan sonra destek grubu bulanlar

• Pozitif başa çıkma  stratejilerine sahip olanlar

• Travmayı doğru anlayanlar ve travma sonrası süreci doğru yönetenler

• Tüm olumsuzluklara rağmen  korkuyu aşıp doğru tepki verenler.

TEDAVİ:

   Travmaya eşlik eden ruhsal tabloların ve travmatik belirtilerin ilaçla tedavisi terapi ve takip ile yapılır. Profesyonel  yaklaşım gerekir.