Uyku Bozuklukları 7

Uyku yaşamımızın üçte birini kapsar ve zihinsel ve fiziksel sağlımızı yenileyerek bağışıklık sistemimizi güçlendirir. Kaliteli uyku, sabah dinlenmiş olarak uyanmak, uykunun gece bölünmemesi ve sürekli olması anlamına gelir. Uykuyu kalitesiz hale getiren uyku bozuklukları kişinin yaşam kalitesinin azalmasına, genel sağlığın bozulmasına sebep olan bir sağlık sorunudur. Uyku bozuklukları tedavi edilmediğinde çeşitli kronik rahatsızlıklara neden olabilmektedir.

Normal Uykunun Özellikleri

Uykuya geçme süresi etkin bir süreç olup karmaşık nörofizyolojik, biyokimyasal düzenekleri içerir. Uyku döngüseldir ve gece boyunca 90-120 dakikalık aralıklarla 4-5 kez yineleyen ve ayrı özellikleri olan iki türlü uyku durumu vardır.

REM Uykusu- (hızlı göz hareketleri, desenkronize uyku, ters ya da etkin uyku)

Bu durumda EEG ritmi uyanıklıktakine benzer olduğu halde kas tonusu en düşük düzeye iner, hızlı göz hareketleri görülür, solunum, kan basıncı ve nabızda düzensizlik görülür. Bu uykuda düşler görülür. REM döneminde beyin enerji metabolizmasının uyanıklıkla aynı hatta daha yüksek olabildiğini göstermektedir. Toplam uykunun %25’ini oluşturur.

REM-dışı (Non-REM, S-uykusu)

S-uykusu, sessiz uykudur. REM- dışı uykuda kan basıncı, kalp hızı, solunum hızı düşer. Otonom sinir dizgesinin sempatik etkinlikleri azalır, parasempatik etkinliği artar. Uyku evreleri ilerledikçe beyin oksijen kullanımı ve glukoz metabolizması düşmektedir.

REM-dışı uyku döneminin özgül EEG değişiklikleri ile 4 evresi tanımlanmıştır. Uyku evre 1 ile başlar ve uyku süresince bu evreler ilerler. Uykunun 1-2 evreleri yüzeysel uyku olarak adlandırılır. 3-4 evreleri ise derin uyku dönemidir. Bu döneme delta uykusu adı da verilir.

Uyku Bozuklukları

İnsomnia

Uykuyu başlatma ve sürdürmede güçlük çekmektir. Hastalar gece uykuya dalamadıklarını, erken uyusalar bile uykularının sık bölündüğünü uyanınca tekrar uyumakta güçlük çektiklerini anlatır. Bu uykusuzluk gün içinde işlev bozukluğuna neden olur. En sık görülen uyku bozukluğudur. DSM-5’e göre belirtiler haftada en az 3 gün ve bu uykusuzluğun 3 ay sürmesi gerektiği açıklanmıştır. Tedavisinde uyku hijyen eğitimi, tıbbi ya da psikiyatrik hastalıklar gibi ikincil nedenlerin ortadan kaldırılması, uykuyu engelleyen ilaç ya da madde kullanımının düzenlenmesi, gevşeme tedavileri, BDT gibi yöntemler kullanılabilir. Hastaya hemen ilaç verilmemeli uyku hijyeni kuralları uygulanması istenebilir. Başka bir uyku bozukluğu eşlik etmiyorsa BDT kullanılabilir, ya da ilaçla birlikte uygulanabilir.

Hipersomnia (Aşırı Uyku)

Geceleri normal süre uyunduğu halde (7 saat) gündüzleri aşırı uykulu olma, birden uykuya dalma, günde dokuz saatin üzerinde olan uykunun dinlendirici olmaması ya da uyandıktan sonra tam uyanık olmakta güçlük çekmedir. Tanı kriterleri insomnia ile benzerdir. Hipersomnia ile görülen psikiyatrik bozuklukların seyrinde kötüleşme, madde kullanımında artış ve insan ilişkilerinde bozulmalar görülebilir.

Narkolepsi

Narkolepside gündüzleri aşırı uyuklama ve uyku nöbetleri, katapleksi (kaslarda birden kısa süreli atoni nöbeti) uyanırken ya da uykuya dalarken birden kıpırdayamama, konuşamama ile belirli uyku felci, ve uykuya dalarken ya da uyanırken varsanılar görülür. Kalıcı bir seyir seyretse de hastalar belirtilere uyum sağlayınca ve çalışma hayatlarını sonlandırması ile şiddetinde azalmalar görülür. Hastalara uyku hijyeni kuralları uygulaması tavsiye edilir.

Uyku Apnesi (uykuda soluk durma sendromu)

Uyku süresince solunum yineleyen nöbetler halinde durur. Uyku sırasında hava akımı 10 saniyeden uzun süreli durursa ve buna eşlik eden oksijen desatürasyonu apne, daha kısa süreli olanlar ise hipoapne olarak adlandırılır. Belirtileri, horlama, gündüz aşırı uykululuk, sabah dinlenmemiş olma, baş ağrısı, kilo artışı ya da kilo verememe, anksiyete, kişilik değişiklikleri belirtiler arasında yer alır. Gece sık idrara çıkma, terleme, nefes darlığı, uykuda sayıklama, kâbus diğer belirtiler arasına girer.

Parasomnialar

Uyku sırasında olan hastanın bilinçli gibi yaptığı fakat bilinçli olmayan hareketlerdir. Normal uykuda anormal bir olay belirir. Parasomnialar;

Konfüzyonel Uyanma

Sıklıkla 5 yaş altı çocuklarda görülür ve yaş ilerledikçe azalır. Non-REM yoğunluğunun en fazla olduğu dönemde görülür. Anlamsız ses çıkarma, çocuklarda bazen ağlama, yönelim bozukluğu ve ekstremite hareketleri görülen hasta zor uyandırılır.

Uyurgezerlik

Genellikle uykunun ilk döngüsünde REM-dışı dönemde görülür. Yataktan kalkma, gezinme, ani motor aktiviteler görülür. Erişkinlere göre çocuklarda sık görülür. Erişkinlerde görülenler ise çocukluktan başlayıp devam edenlerdir. Hastanın ataklar sırasında güvenliği sağlanmalıdır. Tetikleyici faktörler önlenmelidir.

Uyku İle İlişkili Yeme Bozukluğu

Uyku esnasında istemsiz yeme ve içme eylemlerinin bulunduğu bir bozukluktur. Tehlikeli maddelerin tüketilmesi, tehlikeli davranışlarda bulunma, uyku bölünmesi sonucu uykusuzluk, iştahsızlık gibi durumlar belirtiler arasına girer.

Bunaltılı Düşler

Çocukluk çağında sık görülür. REM döneminin sıklaştığı ve uzadığı gece uykusunda kişi korkulu düşlerle uyanır. Gece boyunca tekrar edebilir. Uyanınca düş hatırlanır ve kişi uyumak istemez. Bozukluk olması için haftada birkaç kez tekrar etmesi gerekmektedir. Tanı koymak için bu düşlerin ilaca veya ilaç kesilmesine bağlı olmaması gerekir. TSSB’ da sık görülür. Çocuklukta geçebilir fakat yetişkinlerde süreğenleşebilir.

Huzursuz Bacak Sendromu

Ekstemitelerde özellikle bacaklarda rahatsız edici anormal duyumların olduğu ve bunun sonucunda bacakları hareket etme ihtiyacının ortaya çıktığı bir bozukluktur. Belirtiler dinlenme halinde ya da gece uykuya dalmadan önce ortaya çıkar. Tedavisinde uyku hijyeninin sağlanması, akşam saatlerinde alkol, sigara gibi maddelerin tüketilmemesi ve düzenli egzersiz yapılması önerilir.

Uyku Hijyen İlkeleri

• Tam anlamıyla uyku gelmeden yatağa girmemek

• Evcil hayvanları yatak odasına almamak

• Yatak odasında saatin göz önünde olmaması

• Yatak odasının çok sıcak olmaması

• Gece geç yatılsa bile gündüz saatinde kalkmak, gündüz uykusu uyumamak

• Saat 16.00’dan sonra kafein ve sigaradan kaçınmak

• Uyku vaktinden birkaç saat önce bedensel egzersizler yapmak fakat çok yorucu hareketlerden kaçınmak

• Yatak odasını uyku ve cinsel ilişki dışındaki eylemler için kullanmamak (çalışmak, yemek yemek, TV izlemek gibi)

• Akşam ağır yemekler yememek

• Yatakta uyumadan geçen süreyi kısıtlamak. Uykuya dalınmazsa rahatlatıcı, fazla hareket gerektirmeyen bir uğraşıda bulunmak, heyecan verici TV programlarından kaçınmak