Yürütücü İşlev Becerileri

Çocukların dağınık olmaları konusunda endişe duyduğumuzda örneğin oyuncakları oynadıktan sonra etrafa saçmaları ya da ev çalışmalarını okuldan eksik getirmesi ile karşılaştığımız da yapmak istediğimiz ilk şey, onlara neler olduğunu anlamaya çalışmak olur genelde. Bunların hepsi yürütücü işlevlerle ilgilidir.

Yürütücü işlevler, işleri halletmek için her gün kullandığımız zihinsel becerilerdir. Bunları hedefler belirlemek, bir şeyi nasıl yapacağımızı planlamak, öncelik vermek, bir şeyleri hatırlamak, zamanımızı ve sahip olduklarımızı yönetmek ve başladığımız işi bitirmek için kullanırız.

Bazı çocuklar yürütücü işlevlerde desteklenmesi gerekir. Okul ödevlerini yapmakta ve sorumlu oldukları şeyleri gerçekleştirmekte zorlanırlar.

Bu işlevlerin bazıları daha önemlidir. Örneğin; ceketini kaybetmek, ödevini unutmak, yönergeleri takip etmemek karşılaşabilecek işlevlerden olmasının yanı sıra gerçekleri akılda tutmak, birkaç adımlık problemleri çözmek, okuduğu şeylerde neyin önemli olduğunu bulmak, yazarken şeyleri makul bir sıraya koymak gibi işlevler daha önemlidir. 

Çocukta organizasyon becerilerini nasıl sağlarım?

Organizasyon becerilerini desteklemek için yapmamız gereken ilk şey ebeveynlerin çocukların ne kadar düzensiz olduklarının anlamalarıdır?

İşte bu noktada öğretmenler çok yardımcı olabilir. Öğretmeninizle iletişime geçip çocuğunuzun  özellikle düzen konusunda hangi alanlarda mücadele ettiğini öğrenin. Öğrencinin sınıfta eğitimciler ve rehberlik servisi tarafından gözlemlemesi, sorun yaşıyor gibi göründüğü şeylerin tanımlamasına imkan sağlayacaktır. Ev çalışmasını düzenli olarak getiriyor mu? Proje bazlı çalışmalarda görevini nasıl tamamlıyor? Materyalleri kullandıktan sonra ait oldukları yere koyuyor mu? Sırasının altı ne durumda? öğretmenleri ile iletişime geçebileceğiniz konulardandır.

Organizasyon becerilerine odaklanmadan önce, çocuğun dağınık görünmesine neden olabilecek bazı sorunlar olabilir. Bunlar;

• Bir çocuk her zaman ödevini teslim etmeyi unutuyor veya kitaplarını kaybediyor gibi görünüyorsa, bunun nedeni öğrenme güçlüğü olması ve öğretmenine ödevini yapma veya gösterme konusunda kendini kötü hissetmesi olabilir. 

•  Ayrıca, kaygıyla dikkati dağıldığı için bir şeyleri kaybediyor ve bir şeyleri unutuyor olabilir. Ve belki de bundan utandığı için kendine sakladığı bir endişe olabilir, bu yüzden öğretmenleri ve ebeveynleri bunu bilmiyor olabilir.

• Bir çocuk mutsuz olduğu için dağınık görünebilir,  önceden umursadığı şeylere ilgisini kaybetmesi ve kayıtsız kalması buna işaret edebilir.

• Travmatik bir deneyim yaşayan bir çocuk, sürekli stresli hissettiği için düzensiz olabilir.

Ancak davranışa katkıda bulunabilecek bu duygusal sorunları göremezseniz, çocuğunuzun yürütücü işlevlerini tam olarak yerine getirememesi normaldir.

Nasıl destekleyebiliriz?

Özellikle okul öncesi ve ilkokulda çocuğun yürütücü işlev becerilerini arttırmasına yardımcı olmak, sosyal ilişkilerini güçlendirmenin yanı sıra akademik olarak da gelişmesini sağlar.

1. Yardım edin.

Çocuğunuza okul için giyeceği kıyafetlerini hazırlaması veya sırt çantasını kapıda hazır bulundurması için yardım edin. Ya da çocuğunuza oyuncaklarını nasıl bırakacağını ve bunu kendi başına nasıl yapması gerektiğini gösterin. Ama kesinlikle kendini yapmayın. Sabırla bekleyin.

2. Uyarıcıları azaltın ve planlı ilerleyin.

Bir program oluşturun ve bu program doğrultusunda dikkat dağıtıcıları azaltarak ev çalışmaları yapın. Çocuğunuz okuldaki görevleri yerine getirmekte güçlük çekiyorsa, okuldan destek alıp, bir plan oluşturun.

3. Model olun.

Önceden planlama yapma konusunda çocuğunuza model olun. Oyun zamanları ve diğer sorumlulukları için bir program oluşturun ve çocuğunuzu temel planlama becerilerine katılımı için teşvik edin (akşam yemeği hazırlıklarına yardım etmesini sağlamak, bir hediye hazırlamasına ön ayak olmak gibi.)

4. Kural koyun, uyulmadığı zaman sorumluluklarını almasını sağlayın.

Dikkat, kontrol, zaman yönetimi, organize olmak ve plan yapmak gibi yetenekler kurallara uyarak öğrenilebilir. Çocuklar, yaptıkları her iyi ve kötü şeyin bir sonucu olduğunu öğrenmelidirler. Bu bilgi onların kendilerini kontrol etmeleri için gereklidir.

5. Hafıza oyunlarını deneyin. 

Hafızayı geliştiren kart oyunları, çocukların yürütücü işlev yeteneklerini geliştirmede oldukça etkili araçlardır. Hafıza, hatırlama gibi işlevleri beyinlerine öğretebiliriz. Hafıza oyunları, sadece hatırlamayı öğretmez, plan yapmayı ve organize olmayı da geliştirir. Özellikle çocuklara enstrüman çalmayı öğretmek de yine beyinlerinin bu bölümünü çalıştıracaktır. 

6. Soru cevap yönteminden faydalanın. 

Kendini değerlendirme, yürütücü işlev yeteneklerinden biridir. Hatayı görebilme, yanlışı bulabilm gibi davranışlar bu yetenekten gelir. Oyuncağını bulamadığında “Neden böyle bir sorun yaşıyorsun?”, sınavdan düşük not aldığında “Bir sonraki sınav için ne yapman gerekiyor?” gibi sorularla, kendini sorgulamasına fırsat verip yürütücü işlevlerine yardımcı olabilirsiniz.