AŞILAMA (IUI) NEDİR?

Aşılama (inseminasyon) infertilite (kısırlık) tedavisinde kullanılan basit, riski az olan bir yöntemdir. Bu yöntemde spremler yıkanıp yoğunlaştırılarak, daha sağlıklı ve hareketli olanlar seçilir. Bunlar daha sonra bir kateter aracılığıyla yumurtlama zamanında rahim içine, yumurtalara yakın bölgeye bırakılır. Bazı durumlarda aşılıma işlemi rahim ağzına veya vajene de uygulanabilir. Ancak bu tip aşılamaların başarısı rahim içine yapılan aşılamaya göre düşüktür.

Kaç Tip Aşılama Vardır?

Aşılama işleminde spermler kadın genital sisteminde farklı bölgelere bırakılabilir. Hepsinde ortak nokta spermlerin kadın üreme sistemine bırakılarak döllenme şansının artırılmasıdır. Spermlerin bırakıldığı yere göre aşılama işlemine isim verilir. En sık kullanılan bazı aşılama tipleri şunlardır:

• İntra-vajinal inseminayon: Bu en kolay aşılama şeklidir. Hazırlanmış spermler vajene özel bir kateter aracılığıyla yerleştirilir. Bu metod daha çok cinsel ilişkiye giremeyen veya vajinismus problemi olan çiftlerde kullanılır.

• Intra-servikal inseminasyon: Bu metodda spermler rahim ağzına enjekte edilir.

• Intra-uterin inseminayon: Burada hazırlanmış spermler özel bir kateter aracılığıyla rahim içine bırakılır.

• Intra-uterin tuboperitoneal inseminasyon: Bu metodda daha fazla miktarda semen kullanılırak önce rahim içi sonra tüpler spermle doldurulur.

• Intra-peritoneal inseminasyon: bu yöntemde spermler vajenden ufak bir iğneyle geçilerek batın boşluğuna geçilerek buraya bırakılır.

Kimlere Aşılama Yapılır?

Aşılama tedavisi, tüplerinden en az bir tanesi açık olan kadınlarda ve ağır üreme sorunu olmayan çiftlerde tercih edilir. Böylece rahim içine konulan spermlerin tüplerde döllenmek üzere bekleyen yumurtalara kolayca ulaşarak gebelik elde edilmesi umulur. Genellikle aşılama işlemi pek çok üreme sorununda ilk seçenek olarak kullanılır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Nedeni bilinmeyen infertilite: Aşılama bu şekilde sebebi belli olmayan kısırlık durumlarında genelde yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte uygulanan ilk tedavi seçeneğidir.

• Endometrioze bağlı infertilite: Endometriozisi ve/veya çikolata kisti olan kadınlarda yumurtlamada, yumurta kalitesinde, rahmin gebeliğe hazırlanmasında ve döllenme aşamasında oluşabilen bazı problemler gebe kalmayı güçleştirir. Bu hastalarda da yumurtlatma tedavisi ve aşılama uygulanarak bu olumsuzlukların üstesinden gelinmeye çalışılır.

• Hafif-orta erkek infertilitesi: Erkeklerde semen analizinde bazen bazı anormallikler gözlenir. Bu anormallikler sperm sayısının düşük olması, sperm hareketinin az olması veya spermlerde şekil bozuklukları şeklinde olabilir. Bunlar hafif veya orta şiddetteyse aşılama yapılabilir. Aşılama için sperm hazırlanırken problemli olan spermler ayıklanır ve sağlıklı-hareketli olanlar yoğunlaştırılarak rahim içine verilmek üzere alınır.

• Servikal faktöre bağlı infertilite: Serviks yani rahim ağzı spermlerin vajinadan rahme, oradan da yumurtaların bulunduğu tüplere geçişi için gereklidir. Rahim ağzının salgıları yumurtlama zamanında değişir. Bu dönemde spermlerin geçişini hızlandıran, spermlerin dölleme kabiliyetini artıran maddeler salgılar. Ancak bazı kadınlarda bu salgı olası gerekenden daha koyu, yapışkandır ve sperm geçişine izin vermez. Hatta bazen bu salgı içindeki maddeler ve antikorlar spermler için öldürücü, hareketlerini kısıtlayıcı olabilir. Rahim ağzının salgısındaki bu tip sorunlar genelde geçirilmiş enfeksiyonlardan, rahim ağzına yapılmış bazı müdahalelerden kaynaklanır. Bazen bu yapısal da olabilir. İşte bu gibi durumlarda aşılama yapılarak rahim ağzı by-pas edilir, spermler direkt rahim içine bırakılır.

• Semen allerjisi: Nadiren bazı kadınlarda eşinin semeninde bulunan bazı maddelere karşı allerji olabilir. Bunlarda ilişki sonrası vajinada yanma, kaşıntı, kızarıklık, şişlik olabilir. Böyle durumların tedavisinde kondom (prezervatif) kullanılır. Ancak kondom kullnımı gebeliği engellediği için, bebek düşünen çiftlere aşılama uygulanır. Aşılama için sperm hazırlanırken semen içindeki allerjiye neden olan maddelerin pek çoğu ayıklanmış olur.

Aşılama İşlemi Nasıl Yapılır?

Aşılama genellikle kısa ve ağrısız bir işlemdir. Aşılama işleminin kendisi birkaç dakika sürer. İşlemin toplam süresi ise yaklaşık 15-20 dakikadır. Genellikle doktorun ofisinde veya klinikte uygulanır. İşlem esnasında ve sonrasında hafif kramplar ve lekelenme olabilir. Ancak işlemden sonra normal aktivitelere hemen veya ertesi gün dönülebilir. Aşılama işleminin aşamaları şöyle sıralanabilir:

• Kadının hazırlanması: Aşılama tedavisine başlamadan önce, anne adayının detaylı muayenesi yapılarak rahimde, yumurtalıklrda ve tüplerde bir sorun olup olmadığı kontrol edilir. enfeksiyon vs varsa tedavi edilir. Bazı kan testleri yapılarak gebelik esnasında oluşabilecek sorunlar için tedbir alınır. Sigara, alkol vb alışkanlıkları olan hastalarda bunlar bırakılır. Doğru ve dengeli beslenme tavsiye edilir. folik asit içeren ilaçlardan başlanır.

• Yumurta gelişiminin takibi: Aşılamanın başarısı için zamanlama çok önemlidir. Yumurtanın çatlayacağı zaman aşılama yapılır. Yumurtanın yaşam süresi 12-24 saattir. Bu dönemden önce veya sonra aşılamanın yapılması yumurta artık yaşamadığından başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Bu nedenle doğal döngülerinde aşılama planlanan, yumurta geliştirici ilaç kullanılmayan hastalarda yumurtlama zamanının belirlenmesi için bazı kan vey idrar testleri yapılır. Bazen de olgunlaşmış olan yumurtalar ilaç kullanılarak çatlatılır ve aşılama zamanı ona göre ayarlanır.

• Yumurta geliştirici ilaçların kullanımı: Bazı hastalarda aşılamanın başarısını artırmak için, bazen de kendiliğinden yumurtlaması olmayan yada yumurtlaması zayıf olan hastalarda daha fazla yumurta geliştirmek için bazı yumurta geliştirici ilaçlar kullanılır. Bunlar iğne veya hap şeklinde olabilir. İlaç kullanan hastalarda yumurtalar olgunlaştığında çatlatma iğnesi kullanılarak çatlatılır. Çatlatma iğnesinden genellikle 24-36 saat sonra aşılama yapılır.

• Semenin hazırlanması: Aşılama işleminden önce 2-5 gün arası cinsel perhiz yapılır. Aşılamanın yapılacağı gün işlemden birkaç saat önce erkek özel bir odada semen örneği verir. Semen örneği yıkanarak, daha hareketli, kaliteli ve sağlıklı spermler seçilerek bir tüpün içine konulur. Semen örneği yabancı maddelerden arındırılır. Bu şekilde küçük hacimli ama yoğunluğu yüksek bir örnek elde edilmiş olur.

• Optimal zamanlama: Aşılama yumurtlamanın tespitinden 1-2 gün sonra yapılır. Çatlatma iğnesi yapıldığında ise iğne uygulandıktan 24-36 saat sonra aşılama yapılır.

• Aşılama İşlemi: Hasta jinekolojik masaya muayene olacak şekilde hazırlanır. Daha sonra vajene spekulum dediğimiz kaşıklar yerleştirilerek rahim ağzı görülür. Önceden hazırlanmış semen örneği enjektöre çekilir. Daha sonra ince, uzun, yumuşak bir kateter aracılığıyla vajenden ve rahim ağzından geçilerek rahmin içine bırakılır. Sonra kateter ve spekulum çıkarılır. Hasta yaklaşık 15-20 dakika sırt üstü yatarak dinlendikten sonra masadan kaldırılır.

• İşlem sonrası öneriler: İşlem sonrası hastalar hemen normal hayatlarına dönebilirler. Bazı hastalarda işlem sonrası hafif kasık ağrısı ve lekelenme olabilir. Bunlar işlemin yapıldığı gün dinlenip ertesi gün normal hayatlarına, günlük aktivitelerine ve cinsel hayatlarına dönebilirler. Aşılama işleminden 2 hafta sonra gebelik testi yapılır.

Aşılamanın Komplikayonları

Aşılama genel olarak basit ve güvenli bir işlemdir. Bu nedenle işleme bağlı ciddi bir komplikasyon olma olasılığı son derece düşüktür. İşleme bağlı oluşabilecek bazı komplikasyonlar şunlardır:

• Enfeksiyon: aşılama işlemine bağlı az da olsa enfeksiyon riski vardır.

• Lekelenme: kateter rahim içine yerleştirilirken bazen çevre dokulara değer ve lekelenme şeklinde kanamaya neden olabilir. Lekelenmenin olması gebelik şansını etkilemez.

• Kasık ağrısı: rahim içine bırakılan semen ve içindeki bazı maddeler bazen kramp şekline kasık ağrısına neden olabilir. Bu birkaç gün devam edebilir, sonra kendiliğinden geçer.

• Çoğul gebelik: Aşılama işlemi yumurta geliştirici ilaçlar kullanılarak yapılırsa çoğul gebelik yani ikiz, üçüz vb olma olasılığı yükselir. Bu nedenle tedavi sırasında üçten fazla yumurta gelişen hastalarda çoğul gebelik riski nedeniyle tedavi iptal edilebilir.

Aşılama İşleminin Başarısı

Aşılama işleminde gebelik oranı her bir tedavi seansı için %3-5’tir. Ancak yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte yapılırsa başarı %15-20’ye çıkar. Arka arkaya 3 kez yapılan aşılama işleminde gebelik oranları %60’a çıkar. Üçüncü aşılamadan sonra başarı oranları düşmeye başlar. Bu nedenle genelde 3-6 arası aşılama işlemi uygulanır. Bu şekilde gebelik elde edilemiyorsa tüp bebeğe geçilir.

Aşılamada Başarıyı Etkileyen Faktörler

Aşılamanın başarısını etkileyen pek çok faktör vardır. Bunlardan en önemlileri şunlardır:

• Kadının yaşı: genç yaşı 35’ten küçük kadınlarda başarı daha yüksekken, ileri yaştaki kadınlarda başarı düşüktür.

• Yumurta ve/veya sperm kalitesi: yumurta yada sperm kalitesinin iyi olması başarıyı artırır.

• Ciddi endometriozis olması başarıyı düşürür.

• Tüplerde hasar veya anormallik olması başarıyı düşürür.

• Daha önce rahim ve tüplerle ilgili ciddi bir enfeksiyon geçirilmiş olması başarıyı azaltır.

• Rahimde anormallik olması (polip, myom, çift rahim, yapışıklık vb) başarıyı azaltır.

• Sperm parametrelerinde (sayı, hareketlilik, morfoloji) problemlerin olması başarıyı azaltır.

Aşılama İşlemi İçin Uygun Muyum?

• Öncelikle buna karar verebilmek için infertiliteyle ilgilenen bir Kadın-Doğum uzmanına muayene olarak sizin için en uygun tedavi seçenekleri hakkında bilgi almalısınız. Aşılama genelde tüm testlerin yapılmasına rağmen her iki eşte de sorun bulunamayan çiftlerde uygulanır. Bunun dışında erken boşalma olan veya sertleşme sorunu olan erkekler için, yada tedaviye cevap vermeyen vajinismusu olan kadınlar için oldukça iyi bir seçenektir.

• Bir kadına aşılama tedavisi yapılabilmesi için en önemli koşul tüplerinin sağlıklı ve açık olmasıdır. Tüplerin açıklığı ve durumunu göstermek için yapılan bazı testler vardır. Bunlardan en sık kullanılanı rahim filmi de denilen HSG (histerosalpingografi) dir. Bunun dışında rahim ve yumurtalıklarla ilgili ciddi sorunların da olmaması gerekir.

• Bir erkekte ise sperm parametrelerinin (sayı, hareketlilik, morfoloji) aşırı bozuk olmaması gerekir. Hafif-orta şiddetteki sorunlar aşılama tedavisi uygulanarak çözülebilir, ancak şiddetli sperm problemlerinde tüp bebekten başka çare olmayabilir.

Aşılama İşleminin Başarısız Olması Durumunda Ne yapmalıyım?

Aşılama tedavisi ile bazı çiftler hemen, bazıları birkaç denemeden sonra gebe kalırken, bazı çiftlerde tüm denemelere rağmen gebelik oluşmayabilir. Aşılama tedavisi uygun hastalarda 3-6 kez denenebilir. Ancak bu denemelere rağmen sonuç alınamazsa artık bir sonraki basamağa yani tüp bebek tedavisine geçmek gerekir.