Çinko

Vücudun sağlıklı olarak büyümesi, gelişmesi için mineraller çok önemlidir. Minerallerin vücudumuzda yapıtaşı ve onarıcı etkileri bulunmaktadır. İçinde bulunduğumuz durum da dikkate alındığında özellikle bağışıklık güçlendirme etkileri sayesinde vitamin ve mineraller konusunda daha bilinçli davranmaya başladık.

İnsanlar için önemi yakın geçmişte anlaşılan Covid19 ile mücadele ettiğimiz bu günlerde adını daha çok duymaya başladığımız hatta takviye olarak aldığımız bir mineral olan çinko hakkında yeterli bilgiye sahip miyiz?

Çinko insan vücudu için elzem olan ve insan organizmasının yaklaşık 300 enziminin yapısında bulunan bir mineraldir.

Çinkonun, bitki ve hayvanların gelişmesi için temel elementlerden biri olduğu çok uzun süreden beri bilinmesine rağmen insan için elzem bir element olduğu ancak 1960’lı yıllarda kabul edilmiştir. İnsan vücudunda yaklaşık olarak 2-3 gram çinko bulunur ve bu çinko kemikler, karaciğer, pankreas, böbrek, epitel doku ve kan hücrelerindedir.  

Çinkonun vücuttaki işlevleri ve faydaları nelerdir?

Çinko insan vücudunda yaklaşık olarak 300 enzimin yapısında bulunmaktadır ve bu özelliğiyle büyümeden, üremeye; cilt sağlığından vücutta yapım oranıma kadar çok çeşitli işlev ve faydası bulunmaktadır. Başlıca bu etkileri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yara iyileşmesini hızlandırır.

• Çinko birçok sinirsel iletimde merkezi sinir sistemince kullanılmaktadır ve merkezi sinir sistemi gelişimi ve fonksiyonları üzerinde etkilidir.

• Soğuk algınlığına karşı koruyucudur.

• Bağışıklık sistemini güçlendirir.

• Tat ve koku almada etkilidir.

• Antioksidan etkisi bulunmaktadır.

• Deri sağlığı için önemlidir.

• Cilt sağlığında etkilidir. Akne tedavisinde yardımcı olabilir.

• Büyüme ve gelişmede etkilidir.

• Bilişsel işlev için gereklidir.

• Sindirim sisteminin düzenli çalışması için gereklidir.

•  Çinko erkek üreme sistemi için çok önemlidir. Hormon metabolizması, sperm oluşumu ve hareketinde görevli bir mineraldir. Çinko eksikliği testosteron seviyesinde ve sperm sayısında azalmaya yol açar. Çinko eksikliği, infertiliteye yani kısırlığa neden olabilir.

Çinko eksikliği belirtileri nelerdir?

Üreme sağlığı, enzim aktivitesi, büyüme ve gelişme için gerekli olan çinkonun eksikliğinde vücutta çeşitli sorunlar meydana gelmektedir. İşte bize çinko eksikliğinin sinyalini veren belirtiler;

• Yaraların geç iyileşmesi

• Saç dökülmesi

• Tat ve koku algılamada bozukluk

• İştah kaybı

• Kronikleşen ishal

• Kronik yorgunluk

• Büyüme ve gelişmede gerilik (cücelik görülebilir)

• Cinsiyet organlarının gelişmesinde gecikme

• Hastalıklara dirençsiz olma

• Karanlığa uyumda azalma

• Sinir ve sindirim sisteminde bozulmalar

Çinko eksikliği tanısı nasıl konulur?

Çinko eksikliği tanısı için biyokimyasal göstergelerden yararlanılır. Plazma çinko düzeyi 70 mcg/dl altında, idrar çinko düzeyi 150 mcg/gün altında, saç çinko düzeyinin 80-100 mcg civarında ise çinko yetersizliği vardır. Ancak şampuan gibi ürünler saçtaki çinko düzeyini etkileyebileceğinden yanıltıcı olabilir.

Çinko gereksinimi günlük ne kadardır?

Gereksinim miktarı cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Ayrıca beslenmeyle alınan çinkonun biyoyararlılığı da gereksinimde belirleyici rol oynamaktadır. Günlük çinko gereksinimi; yetişkin bir erkek için 11 mg, yetişkin bir kadın için 8 mgdır. Bu gereksinim miktarı hamile ve emziklilik dönemindeki kadınlarda artmaktadır. Ayrıca bitkisel ağırlıkta beslenen bireylerde de emilim daha düşük olacağından gereksinim artmaktadır.

Çinkonun besinsel kaynakları nelerdir, hangi besinlerde çinko bulunur?

Sağlıklı bir vücut için önemli olan çinko ihtiyacı yeterli ve dengeli bir beslenme ile karşılanabilir.  Çinko hem bitkisel hem de hayvansal gıdalarda bulunan bir mineraldir. En iyi besinsel kaynakları karaciğer, kırmızı et, deniz ürünleri, süt ve ürünleri, yumurta, ceviz, badem, yer fıstığı, kabak çekirdeği gibi yağlı tohumlar, kuru baklagiller, bulgur, buğday,  mantar, bamya, kuşkonmaz, balkabağı, sarımsak, ıspanak, bezelyedir.   Ancak hayvansal kaynaklı çinkonun emilimi bitkisel kaynaklarda bulunanlara göre daha iyidir. Sadece bitkisel beslenmede çinko emilim düzeyi %10 civarında iken karışık beslenmede bu oran %40’lara çıkmaktadır. Ayrıca tahıl ağırlıklı bir beslenmede tahılların içinde bulunan fitattan dolayı çinko emilimi olumsuz etkilenir. Kalsiyum ve çinko etkileşimi de araştırılan konulardan biridir. Kalsiyum, fitat varlığında çinko emilimini olumsuz etkilemektedir. Çok az fitat varlığında alınan kalsiyum çinko emilimini etkilememektedir. Beslenmede fazla miktarda alınan fosfat, bakır ve demirin de çinkonun emilimini azalttığı bildirilmektedir.