Çölyak Nedir?

Çölyak, bir ince bağırsak hastalığıdır. Basit bir tanımla buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adlı proteine karşı ince bağırsağın ömür boyu sürecek bir emilim bozukluğudur.

Belirtileri

Çölyak hastalığı, hastaların tümünde aynı belirtileri göstermez. Bazı hastalar belirtileri çocuk, bazıları ise yetişkin yaşta gösterir. Uzun süre anne sütü alan kişilerde çölyak hastalığının belirtilerinin daha geç ortaya çıktığı yapılan çalışmalar desteklemektedir. Glutenin beslenmeye girdiği yaş ve alınan glütenin miktarı da önemlidir. Hastalığın belirti ve bulguları, ortaya çıkış zamanı kişiden kişiye oldukça değişkenlik gösterir.

Bebek ve çocuklarda çölyak belirtileri; Genellikle 1 yaşından sonra gluten içeren besinlerin tüketilmeye başlanması ile birlikte ilk belirtiler ortaya çıkar. Başlangıçta bulantı, kusma, kronik ishal ile başlayıp halsizlik, kabızlık, kötü kokan dışkı, kilo kaybı, yorgunluk, sinirlilik ve davranış sorunları, büyümede gecikme, boyda yaşa göre kısalık, öne doğru çıkıntılı karın, sertleşmiş kaslar, miktar olarak fazla, sık ve kötü kokan gaita, ileri dönemde ödem, çocukta mutsuz görünüm, ağlamaya eğilim, dikkat eksikliği hiperaktivite, kemik ağrıları, kan kalsiyum düzeyinde azalma,  deri üzerinde hafif sıyrıklarlarla oluşan kanamalar ve yağda eriyen vitaminlerin(A,D,E,K) eksikliğe bağlı bulgular sıklıkla görülmektedir.

 

Yetişkinlerde çölyak belirtileri; Yetişkinlerin sindirim semptomları olma olasılığı daha düşük olmakla birlikte sadece üçte biri ishal geçirir. Belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

Açıklanamayan demir eksikliği anemisi, yorgunluk, kemik veya eklem ağrısı, artrit, Osteoporoz veya osteopeni (kemik kaybı), karaciğer ve safra yolları hastalıkları, depresyon veya anksiyete, periferik nöropati (ellerde ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma veya ağrı), nöbet veya migren, kadınlarda adet düzensizliği, kısırlık veya tekrarlayan düşük, ağız içinde yaralar, dermatit herpetiformis (kaşıntılı deri döküntüsü) gibi bulgular sıklıkla görülmektedir.

 

Çölyak hastalığını nedenleri;

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Hasta insanların 1. derece akrabalarının (anne, baba, çocuklar) hasta olma olasılığı %10 dur. Tanı ve tedavi geciktikçe yetersiz beslenme ve diğer komplikasyonların gelişme riski artacaktır

 Diğer çölyak hastalığı sebepleri ise; bazen bir ameliyat, çocuk doğumu , hamilelik , viral enfeksiyon yada şiddetli duygusal stresten sonra çölyak hastalığı oluşabilir, ya da tetiklenebilir.

 

Çölyak tanısı nasıl konulur?

Öncelikle gastroentroloji veya endokrin bölümüne başvurmaları gerekmektedir.

 

Çölyak hastalığı teşhisini koymak için hekim tarafından kanda glutene karşı antikor seviyesini ölçen testler(antigliadin antikorları, endomizyum antikorları transglutaminaz antikorlarının) istemektedirler. Eğer Bu antikorlardan en az birisi pozitif olursa ince bağırsaktan biyopsi alınması gerekmektedir. 

 

Çölyak hastalığının tedavisi

 

Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir. Marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeleri gerekmektedir.

 

Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:

• Tüm sebzeler, 

• Tüm meyveler, 

• Tüm bakliyatlar, 

• Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar, 

• Yumurta, 

• Bal, reçel, 

• Zeytin, Et, Balık, Tavuk, (Bu Ürünler Katkılı Olmadıkları Gibi Daha Önce Unla Kızartılmış Bir Yağda Kızartılıp İşleme Tabi Tutulmamalıdır.). 

• Una Batırılmamış Konserve Çeşitleri, 

• Mısır, Pirinç, Patates besinler kullanmakla birlikte unlarıda  kullanılabilir. 

• Ayrıca Kestane unu, Nohut unu, Soya unu, Üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.

• Evde çekilmiş güvenli baharatlar. 

 

Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:

• Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).

• Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri. 

• Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.

• Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.

• Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.

• Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.

 

Çölyak tedavi edilmediğinde neler oluşur?

Çölyak hastalarının hayat boyu glüten içeren gıdalar tüketmesi yasaktır. Hastalar, glüten içermeyen gıdalardan oluşan bir beslenme programına uymak durumundadırlar. Glüten içeren gıdalar tüketen çölyak hastalarının, bağırsak mukozası tahrip olur ve uzun vadede bağırsakları geri dönüşü olmayacak şekilde zarar görür.

Glütensiz diyet programının dışında beslenen hastalar uzun vadede;

Malabsorbsiyon, büyüme geriliği, hipokrommikrositer anemi, megoblastik anemi, Kalsiyum ve K vitamini eksikliği, Otoimmün hastalıkların prevelansında artış, Osteoporoz, Kısırlık, düşük, depresyon, lenfoma, kalın ve ince bagırsak kanserlerine yol açabilmektedir.

 

Glutensiz diyette ayrıca nelere dikkat edilir? 

Doğal gıdalara önem verilmelidir.(süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)

Okul ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalıdır.

Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmelidir.

Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalıdır.

İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalıdır

Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmelidir.

Glütensiz ekmek tarifi

Çölyak hastalarının rahatlıkla tükebileceği ekmek tarifi; 

Ekmek yapmak için mısır unu, pirinç unu ve nohut ununu karıştırabilirsiniz veya sadece mısır unu ile de yapabilirsiniz.

Loprofin un ile de ekmek yapabilirsiniz.

 

Malzemeler: (2 somun ekmek için)

500 gr loprofin un(1 paket) veya mısır unu veya un karışımı (pirinç, mısır, nohut)

1 paket yaş maya

2 su bardağı ılık su (40oC)

1 çay bardağı yoğurt

2 yemek kaşığı sıvı yağ veya tereyağı

1 çay kaşığı tuz

Yapılışı: 

• Karıştırma kabının içine un, maya, yoğurt ve tuzu koyunuz ve karıştırınız.

• Karışıma su ve yağ ilave ediniz.

• Mikser kullanarak önce yavaş hızda 2 dakika sonra orta hızda 2 dakika çırpınız.

• Sulu hamuru 2 eşit parçaya bölerek yağlı kalıba yayınız.

• Temiz bir bezle üzerini kapatıp, sıcak bir yerde kabarması için 30-60 dakika dinlendiriniz.

• Önceden 220oC ısıtılmış fırında 25 dakika pişiriniz.

• Kalıptan çıkartıp soğutunuz.

Saklanması: Somunları, soğuduğunda 1 naylon torbaya koyarak paketleyiniz.

Dondurulması: Ekmek, 1 seferde yenilecek miktarlarda bölünerek buzdolabı poşetlerine konur ve derin dondurucuda muhafaza edilir.