DEHB Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan, kişinin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan, akademik aile ve sosyal işlevleri etkileyen, dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ile karakterize olan, çocukluk çağının en sık görülen nöropsikiyatrik bozukluklarından birisidir. Yapılan araştırmalarda erkeklerde kızlara oranla daha fazla görüldüğü belirtilmektedir. Belirtilerin sıklıkla çocuklukta başlaması ve tedavinin okul dönemini kapsaması gibi nedenlerden dolayı daha çok çocukluk çağında özgü bir bozukluk olarak kabul görmüş olsa da yapılan araştırmalarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı alan birçok çocukta belirtilerin erişkinlikte de devam ettiği görülmüştür.

DEHB neden olur?

DEHB yaygın bilinenin aksine anne babaların hatalı tutumlarından dolayı oluşmaz. Farklı aile çalışmalarında DEHB’li çocukların ebeveynlerinde DEHB riskinin genel topluma oranla 2-8 kat arttığı saptanmıştır. DEHB’yi etkileyen risk faktörleri aşağıdaki gibidir.

• Yeni doğan bebeklerde düşük doğum ağırlığı

• Erken doğum

• Çocukluk döneminde beyin hasarı

• Hamilelik sırasında sigara, alkol veya uyuşturucu kullanımı 

• Gebelikte annenin uyuşturucu kullanması 

• Gebelik sırasında maruz kalınan toksinler 

• Beyinde bazı kimyasal maddelerin (dopamin, norepinefrin ve serotonin gibi) düzgün işlev  göstermemesi 

• Beyindeki sinir ağları arasındaki sinyal iletiminin bozulması 

• Beyin hasarı ya da kafa travmaları 

• B6, B12, magnezyum gibi eksikliğinde yorgunluk yapan ve hafızayı olumsuz etkileyen vitamin  eksiklikleri. 

• Demir eksikliği, dikkat eksikliğinde şüphelenilen faktörlerdendir. 

DEHB’ye eşlik eden sorunlar nelerdir?  

- Öğrenme güçlükleri, 

- Okuma, yazma zorlukları,  

- Anksiyete ve yıkıcı davranış bozuklukları görülebilmektedir.  

Bu sebeple uzman takibinde olması hem aile hem de birey için daha sağlıklı olacaktır. 

Araştırmacılar, duygu düzenleme sorunlarının DEHB'nin temel bir özelliği olarak vurgulamışlardır.  DEHB’deki duygu düzenlemenin gençler ve yetişkinlerde işlevselliği önemli ölçüde etkilediği  bulunmuştur. 

DEHB olan çocuklarda sıklıkla karşılaştığımız durumlar aşağıdaki gibidir 

- Bir şeyleri çokça unutmak ya da kaybetmek 

- Sürekli devam eden kıpır kıpır hali 

- Çok ve durdurulamaz konuşma 

- Gereksiz riskler almak ve dikkatsizce hatalar yapmak 

- Hayal dünyasında gibi davranması, çok hayal kurma 

- Başkalarıyla iletişimi sürdürmede zorlanma  

- Sıra alma, verme, bekleme alanlarında zorlanma 

DEHB hakkında sıklıkla doğru bilinen yanlışlar şu şekildedir;  

“Annesi/babası yüzünden böyle oldu bu çocuk” 

DOĞRUSU:Yalnızca yanlış ebeveyn tutumları DEHB için tek başına geçerli değildir ancak  ülkemizde ne yazık ki ilk suçlanan ve gözleri üstünde hisseden anneler oluyor. Çocuğu 

şımartırsanız davranış problemleri görülebilir ancak davranış problemi=DEHB değildir. DEHB  nöropsikiyatrik bir bozukluktur.  

“DEHB olması için çok hareketli olması gerekir.”  

DOĞRUSU: DEHB dikkat eksikliği baskın tip, dürtüsellik/hiperaktivite baskın tip ve kombine tip  olarak 3 başlık altında değerlendirilir. Dolayısıyla DEHB olan tüm çocuklar hiperaktif değildir.  Motivasyon kaybı, dikkati başlatma ve sürdürme konusunda zorluklarla da belirti gösterebilir. 

“DEHB olan çocuklar asla dikkat edemezler.”  

DOĞRUSU: DEHB olan çocuklar genellikle zevk aldıkları etkinliklere konsantre olabilirler. Örneğin  ailelerden sıklıkla duyduğumuz ‘oyun başında hiç dikkati dağılmıyor ama hocam istese yapıyor  demek ki’ çıkışıdır. Burda ailelere de sıklıkla anlattığım bir mekanizma işin içine giriyor. Dopamin ve  ödül haz döngüsü. Çocuk sevdiği şeylerle ilgilenirken beyin dopamin salgılıyor, mutluluk veriyor ve  motive ederek sürdürmesini destekliyor. Çocuklar oyunları saatlerce oynayabilmesini ancak ne  kadar uğraşırlarsa uğraşsınlar, verilen görev sıkıcı olduğunda odaklanmakta güçlük çekmesini bu  şekilde açıklayabiliriz. 

“Çocuklar sonunda iyileşir ve DEHB biter.”  

DOĞRUSU: DEHB sıklıkla yetişkinlikte de devam eder ancak çocuklukla dürtüsellik/hiperaktivite  baskınken yetişkinlikle ağırlıklı olarak dikkat problemleri gözlenmektedir. Aynı zamanda DEHB’li  birey bununla yaşamayı öğrendiği için daha az problem yaşamaya başlar. Bu sebeple temel  motivasyonumuz ‘bir an önce iyileşmesi’ değil, çocuğunuzun semptomları yönetmeyi ve en aza  indirmeyi öğrenmesine destek olmaktır.  

“İlaç, DEHB için tek tedavi seçeneğidir.”  

DOĞRUSU: DEHB için sıklıkla farmakolojik tedavi planlanır ancak ilaç tek başına yeterli  olmayabilir. DEHB için tedavi ilaçla beraber eğitim, davranış terapisi, okulda ve evde  gözetim altında olması ve uygun çalışma planları hazırlanması, spor ve (paketli gıdalardan uzak)  doğru beslenmeyi de içerir. Aynı zamanda aile DEHB’li çocuklarına kural koymada ve sürdürmede  zorlandıkları için aile danışmanlığı da önerilir.