Eş Bağımlılık

Eş bağımlılık kavramı, ilk olarak Adsız Alkolikler olarak bilinen alkol bağımlıların kendine yardım gruplarına katılan kişilerin eşlerinde görülen davranışların araştırılmasıyla ortaya atılmıştır. Bağımlı olan kişiden bağımsız bir hayat sürdürememek olarak karakterize edilmiş bir kavramdır. Daha sonra bu kavram, sadece bağımlı eşleri için değil, ilişki içerisinde partnerine bağımlı bir hayat süren, bakım verme gibi bütün yaşamsal sorumluluklarını üstlenen, kurtarıcı rolünde olan, partnerine karşı abartılı bir sorumluluk duygusu ile kendini gösteren davranışlar olarak da ele alınmaya başlanmıştır.

Eş bağımlılığın, partnerlerden birinin bakıma muhtaç olduğu durumlarda (kronik hastalık, bağımlılık) görülme olasılığı artmaktadır. Ayrıca sadece partnere yönelik değil aile üyelerinden herhangi bir kişiye eş bağımlı olmak da mümkündür, örneğin annelerin çocuklarına eş bağımlı olduğu da görülmektedir. Bakım verme, kurtarıcı rolü gibi özelliklerin toplumlarda, kadınlara biçtiği roller ile örtüşmesi sebebiyle eş bağımlılık daha çok kadınlarda görülen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.

Eş bağımlılığın ilişkilerdeki görünümü nasıldır?

Eş bağımlı kişiler, sevgiyi fedakarlık olarak algılar ve sevdiği kişi için kendisini feda etmesi gerektiğine inanırlar. Sadece diğeri odaklı olarak yaşar, onun ihtiyaçlarını karşılamak için kendi günlük hayatının akışını değiştirir, sosyal hayatını kısıtlar. Bu yüzden karşıdakinden onay almadığında, çabası görülmediğinde kırgınlık yaşar. Genellikle bir hastalık ya da bağımlılık olan ailelerde, bu kişi kurtarıcı rolündedir ve o kişiyi bulunduğu durumdan kurtarmak için her şeyi yapar. Ayrıca eş bağımlı kişilerde, karşı tarafa dair abartılmış bir sorumluluk duygusu olduğu için, onun durumundan kendisini suçlu tutarak davranışlarını haklı görme eğilimi de olmaktadır. Örneğin, alkol bağımlısı olan eşinin alkol kullanımı konusunda kendini suçlu hissederek, bir şeyleri eksik yaptığını düşündüğü için kendisi yüzünden kullandığına inanarak, alkol kullanımına dair haklı bahaneler bulmaya çalışır. 

Eş bağımlı kişiler, genellikle kendine güven sorunu olan, yalnız kalmaktan korkan kişilerdir, sevgi ve merhamet duygusunu aşırı bir şekilde göstererek karşı tarafın kendisine muhtaç olmasından beslenirler. Bu nedenle kişinin iyileşmesi ve bakım ihtiyacının azalması durumunda ne yapacaklarını bilemedikleri için mevcut durumu sürdürecek ve besleyecek davranışlarda bulunurlar. Tabiki bu her zaman bilinçli bir şekilde yapılmamaktadır, çoğu kişi bu davranış örüntüsünü bilinçsiz bir şekilde sürdürür. 

İlişkilerde karşı taraf, eş bağımlı olan kişinin davranış örüntüsünü bir zaaf olarak kullanmaya başlayabilir ve bundan faydalanabilir. Eş bağımlı olan kişinin suçluluk duygusu ve bu duyguyla yaptığı davranışlar, kendini feda etmesi ve diğeri odaklı yaşaması; karşı taraf için bir standart haline dönüşebilir ve ilişkiyi kendi rahatını gözetecek şekilde manipüle edebilir. Böylece, eş bağımlı olan kişi asla tatmin olmadığı, beslenmediği bir ilişki içerisinde kalır ve ciddi ruhsal sorunların oluşumuna zemin hazırlanır. Eş bağımlı kişilerde genellikle depresyon ve anksiyete sık görülür. Hem sürekli şikayetçi oldukları bir ilişki içerisindedirler hem de bunu değiştirmek için bir şey yapacak güçleri yoktur. 

Eş bağımlı bireyler, genellikle çocukluklarında işlevsiz aile yapılarından gelirler, yeterince sevgi görmemiş ve takdir edilmemiş kişilerdir. Böyle bir aile ortamında kendi benliklerini yeterince geliştiremedikleri için kurtarıcı rolünde olarak bu ilişki içerisinde değer görmeyi beklerler. Kendi çocukluklarında duygularını bastırmayı, problemleri görmezden gelmeyi öğrenmişlerdir. Çoğunlukla ailede, çevreden saklanan sırlar, utanç kaynağı olan dinamikler vardır ve bu kişiler için işlevsiz aile yapıları bir bakıma tanıdık olduğu için bunu kendi ailelerinde de sürdürme eğilimleri olur. Eş bağımlı bireyler, kendi ailelerinde kurtaramadıkları aile bireyleriyle ilgili travmalarını, sonraki ilişkilerine aktararak bu ilişkideki kişiyi kurtarmak için kendilerini adarlar. Örneğin, babası alkol bağımlısı olan bir kız çocuğunun ne yaparsa yapsın babasını bağımlılıktan kurtaramaması ve alkol bağımlısı bir eş ile birlikte olarak aynı paterni kendi ilişkisinde de sürdürmesi gibi. Geçmişten gelen çözümlenmemiş travması, kişiyi bu noktada aynı travmayı tekrar yaşamaya itmektedir. 

Eş bağımlılığı keşfetmek çoğu zaman zordur. Çoğunlukla başka ruhsal problemlerin altına gizlenmiş bir şekilde karşımıza çıkar. Çok uzun zamandır süregelen ilişki dinamikleri artık kişinin hayatının bir standardı haline gelir ve kişi tarafından normalize edilebilir. Ancak bu durum sebebiyle ruhsal sorunlar yaşayan kişiler bir noktada farkındalık geliştirebilir ve profesyonel destek süreciyle birlikte kendilerini değiştirebilirler. İlişkinizde ve kendinizde bu belirtileri görüyorsanız, mutlaka profesyonel bir destek almanızda fayda vardır.