Evimde Disiplin Var Mı?

Çoğu ailenin ortak sorunlarından birisi çocuğunun disiplinsiz(!) olması yani; söz dinlememek, her şeye karşı çıkmak, küfür etmek, eşyalara zarar vermek gibi davranışlar sergilemesidir. Ama çocuğu yetiştiren ve onun davranışlarının şekillenmesindeki baş mimar anne ve babadır. Bu sebeple evdeki uygulamalar çocuğun nasıl yetişeceğini de gösterir. Disiplin eğitimi konusunda 3 çeşit aile tutumu vardır. Birincisi çok katı bir disiplin anlayışıdır. Bu tip yaklaşımda ebeveynler çocuğun her hatasını eleştirir, cezalandırır, çocuğa sürekli müdahale eder. Hata payı olmayan çocuk doğru ve yanlışı ayırt etmeyi öğrenemediği için ileride kendi kararlarını verecek olgunluğa erişemez, yetişkin bir birey olduğunda bile sorumluluk alamaz, haksızlıklara karşı kendisini savunamaz ve bunun sonucu olarak bağımlı bir kişilik yapısına sahip olur. İkinci tip yaklaşım da çok gevşek ve hiç kural olmayan bir disiplin anlayışıdır. Bu tip ailelerde “Çocuktur yapar! Karışmayın çocuğa istediğini yapsın, ilerde korkak olur!” gibi cümleleri duymak alışılagelmiştir. Böyle bir ailede yetişen çocuk da nerede durması gerektiğini ve sorumluluklarını bilmeden büyüyüp gidecektir. Üçüncü tip disiplin eğitimi de tutarsız eğitimdir. Bu evlerde sabah anne bir konuda çocuğa hatalı davranışından dolayı ceza verirken, akşam gelen baba (Ebeveynler rol değiştirebilir.) bu cezayı kaldırarak çocuğun hatasından ders çıkarmasını engeller. Ya da aynı davranışı yapmasına rağmen ebeveynler mutluyken ceza almayan çocuk, ebeveynler mutsuzken sert bir şekilde cezalandırılabilir. Bu şekilde davranıldığında çocuk “Ne zaman yaparsam ceza almam?” sorusuna göre kendini ayarlar. Tutarsız yaklaşımlar içerisinde ebeveynin çocuğa kendini acındırması, çocuğa küsmesi ve şiddet gibi yöntemler vardır.

Disiplin; çocuğu dengeli ve sağlıklı bir şekilde hayata hazırlamaktır. Disiplin çocuğa iyiyle kötüyü ayırmayı, kendini kontrol edebilmeyi, insanlarla olan ilişkilerinin sınırlarını bilmeyi ve öz denetimini öğretmektedir. Disiplin şuan kabul edildiği gibi acil durumlarda bir ceza yöntemi değil, yaşamın parçası olmalıdır. Ancak o zaman gerçek amacına ulaşır. Bu şekilde çocuk, demokratik yaşama bilincini, yaratıcılığı, sorumluluğu, faydacılığı, hoşgörüyü, bireysel özellik olarak kazanacak ve hayat boyunca bu kazanımlarını uygulayacaktır.

Evde disiplini sağlamak için neler yapmalıyız, neler yapmamalıyız?

Öncelikle istenmeyen davranışların ortaya çıkmasını engellemek için gerekli önlemler almalıyız. Çünkü bir davranış ortaya çıkmadan önlemek, ortaya çıktıktan sonra düzeltmekten daha kolaydır. Örneğin; ders çalışırken bilgisayar ya da telefonuyla vakit geçiren bir çocuğa ders notları düştükten, okuldan şikâyetler geldikten sonra kızmaktansa, ortamı çocuğa göre ayarlayıp, çalışma saatlerinde teknolojik aletlerle zaman kaybetmemesi gerektiğini, bu sebeple odasından bu aletleri kaldıracağınızı söylemek daha iyi bir çözüm olabilir. Başka bir örnek; istediği cam vazoyu elinden aldığınız çocuğunuza ilgisini başka bir yere kaydıracak şeyler sunmak hem uzun süren ağlamaları azaltacaktır hem de anne yadigârı vazonuzu kırılmaktan kurtaracaktır.

Ortada var olan sorunlar hakkında ortak bir dil geliştirerek çocuğunuzla beraber çözüm yolları arayın ve bulduğunuz çözümleri uygulayın. Her sabah okula geç kalan çocuğunuzla beraber olası çözüm yolları üretmek, çözüm yollarını değerlendirip en uygununu seçmek, uygulanmaması halinde ne gibi cezalar alacağını belirlemek ve istikrarlı bir şekilde alınan kararları uygulamak sorunun çözümü için daha etkili olacaktır.

Mola zamanı; bu her ne kadar zor görünse de doğru ve tutarlı kullanıldığında sonuç veren bir uygulamadır. Çocuğa yaptığının yanlış olduğunu ve durması gerektiğinin net bir şekilde ifade edilmesidir. Çocuk olumsuz bir davranış sergilediğinde sessiz bir ortamda kendi başına belirli bir süre ilgisiz bir şekilde bırakılmalıdır.

Olumlu pekiştireçleri kullanmak; çocuğunuzun olumlu davranışlarını pekiştirip, tekrarlamasını arttırmak amacıyla kullanılır. Sözel pekiştireçler: çocuğunuza teşekkür etme, onun yaptığını beğendiğinizi dile getirme, davranışını övme gibi çocuğu onurize edici söylemlerdir. Davranış pekiştireçleri: çocuğunuza sarılmak, öpmek… vs Etkinliğe dayalı pekiştireçler: çocuğunuzun hoşuna giden bir etkinlikte bulunma, istediği bir etkinliğe izin verme gibi pekiştireçler iken Maddi pekiştireçler: hediye alma, para verme gibi en az etkili olduğu için en az kullanılması gereken pekiştireç türüdür.

Son olarak çocukların ebeveynlerinin davranışlarından etkilendiğini ve onları taklit ettiklerini unutmamak gerektiğini söylemek istiyorum. Eşine, çocuklarına karşı saygısız olan, çocuklarına koyduğu disiplin kurallarına kendisi uymayan ebeveynlerin disiplin konusunda beklentiye girmesi, çocuklara haksızlık olacaktır.

Haftaya görüşmek üzere…