FARKLI ANNE BABA TUTUMLARI VE TUTUMLARIN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Çocuğun kişilik özellikleri ve davranış örüntüleri anne babanın çocuk yetiştirme tutumlarıyla şekillenir. Çocuk öğretilen davranışları gösterdiğinde onaylanmazsa olumlu ve olumsuz davranış ayrımını yapmakta zorlanır. Fakat öğretilen davranışı gösterdiğinde anne babanın onayını alırsa çocuk olumlu davranışları öğrenmeye başlar. Anne babaların farklı tutumları çocuğun kişilik gelişiminin temelini oluşturur.

Çocuk yetiştirmede karşılaşılan farklı anne baba tutumları ve bu tutumların çocuklar üzerindeki etkisi aşağıda kısaca belirtilmiştir.

Baskıcı/Otoriter Tutum

Sıkı disiplin ve baskının olduğu, kuralların hiç esnemediği cezanın ön planda olduğu, çocuğun, söz ve karar hakkının en aza indirildiği ortamdır. Böyle bir ortamda büyüyen çocukların iletişim becerileri ve sosyal yeteneklerinin zayıf olduğu gözlemlenir. Bu tarz sağlıksız aile koşullarında çocuk, nasıl düşünüp nasıl davranması gerektiğini belirleyen katı kurallarla büyür. Disiplinin iletişimin önüne geçtiği bu ailelerde sevgi, kabul ve anlayış yeterince sunulmaz. Küçük bir yanlış davranışta dahi anne babanın eleştiri ve abartılı cezasına maruz kalan çocuk anne babaya karşı yoğun korku duygusu yaşar. Bu durum çocuğun doğru davranış kalıbını öğrenmesine engel olur.

• Baskıcı tutumla büyüyen çocuklarda şu problemler sıkça yaşanır;
• Düşüncelerini ifade etmede zorluk
• Güven duygusunda eksiklik,
• Düşük benlik saygısı ve çekingenlik
• Başkalarının etkisinde kolaylıkla kalabilme, diğer insanlara bağımlı olma

İlgisiz Tutum

Çocuğun sosyal ve duygusal ihtiyaçlarının önemsenmediği, yeterli sevgi ve ilgiyi görmediği tutumdur. Çocuk temel ihtiyaçlarından olan disiplinden mahrum kalır. İlgisiz ve kayıtsız aile, saldırganlığı körükler, çocuğun çevresindeki kişi ve eşyaya zarar vermesine sebep olabilir.

• İlgisiz tutumla büyüyen çocuklarda şu problemler gözlemlenebilir;
• Otorite ve disiplin kuralları öğretilmediği için kurallı ortamlara uyum problemleri
• Duygusal yönden yeterince desteklenmediği için iletişim problemleri
• Diğerlerine çabuk bağlanma, zararlı alışkanlık edinme
• Değersizlik duygusu, özgüven eksikliği
• Duygusal olarak kendisini yalnız hissetme, sağlıklı ilişkiler kuramama.
• Aileden yeterince destek göremediği için akademik başarısızlık.

Aşırı Hoşgörülü Tutum

Günümüz kafası karışık anne babalarının en çok gösterdiği davranış ve duygu modelidir. Bu tarz yaklaşımda olan anne babalar çocuklarının isteklerine teslim olur, onların ısrarlı isteklerini yerine getirir, onları şımartır, onlar fazlasıyla özgürlük tanır ve disiplin kuralları öğretilmez. Aslında dertleri çocuğuyla çok ilgilenmek olan bu anne babalar çocuklarına ‘hayır’ demek ve çocukları üzerinde kontrol sağlamakta zorlanırlar. Bunun sonucu olarak bu çocuklar kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenemezler.

Disiplinin çok düşük, hoşgörünün abartılı olduğu bu ailelerde çocuklarda şu özellikler gözlemlenebilir;

• Toplumsal kurallara uymakta zorlanma
• Her zaman kendi isteklerinin yerine getirilmesini istedikleri için arkadaş ilişkilerinde kabul görmeme
• Ben merkezli olma ve diğerlerine karşı saygısız davranışlar sergileme
• Davranışlarını kontrol etmekte zorlanma, dürtüsel davranma
• Anaokulu ve ilkokul uyum sağlamakta zorlanma, okula gitmek istememe
• Ağlayarak bütün isteklerini yerine getirme, anne babayı yönetmeye çalışma

Aşırı Koruyucu Tutum

Anne babanın aşırı koruması çocuğa gereğinden fazla kontrol ve özen gösterilesi anlamına gelir. Çocuğun büyümesine izin verilmemesi bu tutumun temel özelliğidir. Okulda kendi ihtiyaçlarını gideren çocuğun evde yemeğinin anne tarafından yedirilmesi, anne babayla aynı yatağı paylaşması sıkça rastlanan örneklerdir. Sosyal, duygusal ve davranışsal anlamda korunan çocuğun toplumsal gelişiminde gecikme yaşanır. Bu durum çocuğun arkadaş ilişkilerini olumsuz etkiler.

• Büyümeye izin verilmeyen bu ailelerde yetişen çocuklarda şu özelikler gözlemlenebilir.
• Anneyle ayrışmayan çocukla, aşırı bağımlı kişilik yapısı geliştirir.
• Bütün ihtiyaçları anne –baba tarafından yerine getirilen çocuklarda sorumluluk duygusu gelişmez, kendi kararlarını vermekte zorlanır.
• Ailede ilginin merkezi olan çocuk akranlarının da aynı ilgiyi göstermesini bekler, bu beklenti arkadaşlık ilişkilerinde sorun yaşatır.
• Aşırı korunma özgüven eksikliğine neden olur.

Kararsız ve Tutarsız Tutum

Anne babanın kararsız tutumu neyin doğru neyin yanlış davranış olduğu konusunda çocuğu şüpheye düşürür. Kararsızlık iki şekilde görülebilir. Anne babanın bir davranışı kimi zaman normal olarak değerlendirip kimi zaman cezalandırması ya da bir davranışın anne tarafından farklı baba tarafından farklı değerlendirilmesi kararsız tutuma örnektir.

• Kararsız tutum gösteren ailelerin çocuklarında şu özellikler gözlemlenebilir.
• Tutarsız bir kişilik yapısı
• Karar vermede zorluk yaşaması
• Doğru ve yanlış davranışı anlamakta zorlanması
• Okul fobisi yaşayabilir

Destekleyici Aile Tutumu

Anne babanın çocuğu hem desteklediği hem de sınırlar koyduğu, kontrolü ve disiplini öğrettiği aile tutumudur. Çocuk anne babayla iletişim kurmakta zorlanmaz, ihtiyaçlarını rahat bir şekilde ifade edebilir. Anne –baba çocuğa kendi başına karar vermeyi ve bu kararın sorumluluğunu yüklenmesi gerektiğini öğretir. Çocuğun temel ve duygusal ihtiyaçları en uygun şekilde karşılanır. Anne baban tutarlı davranışlar gösterir, olumlu ve olumsuz davranışlar çocuğa öğretilir. Çocuk yetiştirmenin temel dinamiği olan koşulsuz sevgi, yeterli hoşgörü ve yaşa uygun disiplin güvenli bir ortamda sunulur. Çocuğun kendini tanıması; kendine özgü anlayış geliştirmesine ve görüşlerini ifade etmesine olanak sağlanır.

• Destekleyici tutumun çocuk üzerinde şu etkileri oluşabilir.
• Sağlıklı sosyal ilişkiler geliştirir.
• Özgüven ve özdenetimi geliştirir
• Toplumsal kurallara uyum sağlar
• Sorumluluklarının farkında olur
• Anaokuluna ve ilkokula uyum sağlamakta zorlanmaz.