Fonolojik Farkındalık Testi

Fonolojik farkındalık Sözcüğü oluşturan sesleri tanıma, ayırma, manipüle etme ve ortak seslerden oluşan sözcükleri fark etme görevleri ile ilgili bir beceridir. Fonolojik farkındalık becerileri her dilde benzer ve tahmin edilebilir bir şekilde gelişim gösterir. Çocuklar öncelikle büyük ses ünitelerinin farkına varır ve zamanla daha küçük ses ünitelerine karşı duyarlı olmaya başlar; yani kelimelerden hecelere ve hecelerden seslere doğru bir farkındalık gelişimi mevcuttur. Aynı şekilde çocuklar sesleri manipüle etmeyi öğrenmeden önce benzer ve farklı olan sesleri ayırt etmeyi öğrenir.

Fonolojik farkındalık görevlerinin (task) zorluk dereceleri birbirinden farklıdır. İki sözcüğün kafiyeli olup olmadığını anlamak kolay ancak verilen bir sözcük ile kafiyeli bir başkasını bulmak daha zordur. Benzer olarak hangi sözcüğün diğerlerinden farklı olduğunu bulma görevi hangi iki sözcüğün aynı sesle başladığını bulmaktan daha zordur.

Fonolojik farkındalık becerileri okuma güçlüklerinin belirleyicisi olarak rol oynamaktadır. Araştırmalar okul öncesi dönemdeki fonolojik farkındalık becerisinin okul dönemindeki okuma ve yazma öğreniminde ve akademik hayatta başarılı olmada en büyük etkiye sahip olan yordayıcı olduğunu göstermektedir.

Ancak aynı zamanda okuma yazma öğretimi de fonolojik farkındalık becerilerinin gelişmesinde etkilidir. Fonolojik farkındalık becerilerinin bir kısmı okuma yazmayı kolaylaştıran becerilerken, bir kısmı okuma yazma becerileri sonrasında edinilen becerilerdir. Yani okuma-yazma becerileri ve fonolojik farkındalık becerileri çift taraflı olarak birbirine etki eden durumlardır.

Araştırmalarca desteklenen fonolojik farkındalık becerilerinin ve düzeyinin bu etkileri göz önünde bulundurulduğunda; bireylerin fonolojik farkındalık düzeylerinin belirlenmesinin ve ihtiyacı olan bireylere klinik ortamda müdahalede bulunulmasının kişilerin hem akademik hem de psiko-sosyal hayatlarını önemli düzeyde etkileyeceği söylenebilir.

Bireylerin fonolojik farkındalık düzeylerinin belirlenebilmesi için ülkemizde uygulanan standart bir testin olmaması hem klinik ortamda hem de alanda yapılan araştırmalarda önemli bir eksikliğe neden olmaktadır. Yapılmış olan bu pilot çalışmanın amacı bireylerin fonolojik farkındalık becerilerinin ölçülmesini sağlayacak standart bir test geliştirmek için ilk adımı atmaktır.

Bu amaçla toplamda 18 alt testen oluşan bir fonolojik farkındalık testi (FFT) geliştirilmiştir. Bu alt testler:

Sözcük düzeyinde

• Sözcük sayma

• Sözcük atma

• Sözcük kaynaştırma

• Sözcük ayırma

Kafiye düzeyinde

• Kafiye ayırt etme

• Kafiye üretme

Hece düzeyinde

• Hece sayma

• Hece kaynaştırma

• Hece bölme

• Hece silme

Fonem düzeyinde

• Fonem ayırt etme

• Baştaki fonemi bulma

• Sondaki fonemi bulma

• Fonem kaynaştırma

• Fonem bölme

• Fonem silme

• Fonem ekleme

• Fonem yer değiştirme

Pilot çalışma yaşları 5-7 arasında değişen toplam 40 (20 kız-20 erkek) katılımcı ile yapılmıştır. Çalışmaya daha önceden belirlenmiş herhangi bir nörolojik, psikolojik ya da yapısal bir sorunu olmayan katılımcılar gönüllük esasına bağlı olarak sınıf ve anaokulu öğretmenleri tarafından rastgele seçilerek alınmıştır. Dil ve konuşma bozukluğu olan veya dil ve konuşma alanına yönelik daha önce terapi görmüş olan vakalar çalışmaya dahil edilmemiştir. Pilot çalışma için veriler Muğla ilinin Köyceğiz ilçesinden toplanmıştır.

Bulgular:

Sözcük düzeyindeki fonolojik farkındalık becerileri üzerine yapılan analizler sonucu elde edilen sonuçlara göre;

Sözcük sayma, atma, kaynaştırma ve ayırma alanlarında yaş grupları karşılaştırıldığında bu becerilerin yaşla doğru orantılı olarak geliştiği gözlemlenmiştir. Her alanda 7 yaş gurubu diğer yaş gruplarına göre daha iyi bir performans sergilemiştir. 5 yaş grubundaki katılımcılar en düşük performansı sözcük atma alanında gerçekleştirirken; en iyi performansı sözcük kaynaştırma becerisinde göstermektedirler. 6 yaş grubundaki katılımcılar en düşük performansı çok küçük bir farkla sözcük sayma alanında daha iyi olmak üzere sözcük atma ve sözcük sayma becerilerinde göstermektedirler. Ayrıca bu yaş grubunun özellikle sözcük kaynaştırma alanında diğer becerilere göre anlamlı derecede daha iyi bir performans sergiledikleri de gözlemlenmektedir. Bu durum 5 yaş grubundaki katılımcılar için de geçerlidir. 7 yaş grubundaki katılımcılar ise sözcük kaynaştırma ve ayırma becerilerinde aynı derecede performans sergilemiştir. 7 yaş grubundaki katılımcıların en düşük performansı sözcük sayma becerisinde gösterirken 5 yaş ve 6 yaş grubundaki katılımcılar en düşük performansı sözcük atma becerisinde göstermişlerdir.

Hece düzeyindeki fonolojik farkındalık becerileri üzerine yapılan analizler sonucu elde edilen sonuçlara göre:

7 yaş grubu hece düzeyindeki fonolojik farkındalık becerilerinde (hece sayma, hece silme-atma, hece kaynaştırma ve hece bölme) birbirine yakın oranda performans sergilemişlerdir. Hece kaynaştırma ve bölme becerilerinde aynı seviyede en yüksek performans sergilenirken; bu yaş gurubu en düşük performansı hece sayma becerisinde göstermiştir. Bu durum 6 yaş grubundaki katılımcılar için de geçerli iken 5 yaş grubundaki katılımcılar en düşük performansı hece silme becerisinde göstermişlerdir. 5 yaş grubunun en iyi performans sergilediği beceri küçük bir farkla hece bölme becerisi iken 6 yaş grubunun en yüksek performansı sergilediği beceri hece kaynaştırma becerisidir. Hece düzeyindeki fonolojik farkındalık becerilerine bakıldığında bu alandaki fonolojik farkındalık becerisinin de sözcük düzeyindeki fonolojik farkındalık becerisi gibi yaşla doğru orantılı olarak geliştiği elde edilen sonuçlardan bir diğeridir.

Fonem düzeyindeki fonolojik farkındalık becerileri üzerine yapılan analizler sonucu elde edilen sonuçlara göre;

• Fonem ayırt etme

• Baştaki fonemi bulma

• Sondaki fonemi bulma

• Fonem kaynaştırma

• Fonem bölme

• Fonem silme

• Fonem ekleme

• Fonem yer değiştirme

Alanlarında 7 yaş grubunun en yüksek performansı sergilediği beceri küçük bir fark ile baştaki fonemi bulma becerisidir. Bu beceriyi sondaki fonemi bulma becerisi izlemektedir. 7 yaş grubu fonem düzeyinde en düşük performansı fonem ayırma becerisinde göstermektedir. 6 yaş gurubundaki bireyler fonem düzeyindeki fonolojik farkındalık becerilerinde birbirine yakın performans sergilerken en yüksek performansı baştaki fonemi bulma; en düşük performansı ise fonem yer değiştirme becerisinde göstermişlerdir. 5 yaş grubundaki bireyler ise en yüksek performansı anlamlı düzeyde baştaki fonemi bulma becerisinde gösterirken en düşük performansı 6 yaş grubunda olduğu gibi fonem yer değiştirme becerisinde göstermektedirler. Hece ve sözcük düzeyindeki fonolojik farkındalık becerileri ile karşılaştırıldığında fonem düzeyindeki fonolojik farkındalık becerilerinin yaşla birlikte daha yüksek oranda artış gösterdiği göze çarpan sonuçlardan biridir. Özellikle 5 yaş grubundaki bireyler fonem düzeyindeki fonolojik farkındalık becerilerinde diğer yaş gruplarına göre önemli oranda daha düşük bir performans sergilemektedirler.

Kafiye düzeyindeki fonolojik farkındalık becerileri üzerine yapılan analizler sonucu elde edilen sonuçlara göre;

Kafiye ayırt etme becerisinde 7 yaş grubundaki bireyler kafiye üretme becerisine göre daha yüksek bir performans sergilemişlerdir. Bu durum 6 ve 5 yaş grubundaki bireylerin performanslarında da aynı şekilde gözlemlenmiştir.  Kafiye üretme becerisinde 6 ve 5 yaş grubundaki bireyler aynı şekilde performans sergiler iken kafiye üretme becerisinde 6 yaş grubundaki bireyler 5 yaş grubundaki bireylere gör önemli düzeyde daha yüksek bir performans sergilemiştir. Genel olarak sonuçlara bakıldığında kafiye düzeyindeki fonolojik farkındalık becerilerinin de diğer beceriler de olduğu gibi yaşla doğru orantılı olarak geliştiği gözlemlenmektedir.