Uzm. Kl. Psk. Fethi Can Bozkaplan
Psikoloji
Yas süreçleri, kayıp sonrası bireyin yaşadığı doğal adaptasyon sürecidir. Bu süreç, duygusal, zihinsel ve fiziksel değişimleri beraberinde getirir. Yas genellikle beş aşamada ilerler: İnkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme. Ancak her bireyin deneyimi farklıdır; süreçler kişisel özellikler ve kaybın büyüklüğüne bağlı olarak değişkenlik gösterir.
İçindekiler
Yas Süreci Nedir ve Aşamaları Nelerdir?
İnkâr Aşaması
Öfke Aşaması
Pazarlık Aşaması
Depresyon Aşaması
Kabullenme Aşaması
Farklı Yas Türleri
Yas Süreçleri ve Psikolojik Etkileri
Yas Süreçleri ve Fiziksel Etkileri
Çocuklar ve Yetişkinlerde Yas Sürecinin Farklılıkları
Yas Süreçlerinde Profesyonel Desteğin Önemi
Sıkça Sorulan Sorular
Yas Süreci Nedir ve Aşamaları Nelerdir?
Yas süreci, kaybın ardından bireyin yaşadığı duygusal, zihinsel ve fiziksel tepkiler bütünüdür. Bu evreler, kaybı kabul edip onunla başa çıkmayı sağlayan uyum sürecinin parçalarıdır. Her birey yas sürecini farklı yaşar; bazıları belirli aşamalarda uzun kalabilir, bazıları ise hızlıca ilerleyebilir veya bazı aşamaları atlayabilir.
İnkâr Aşaması
Yasın ilk aşamasıdır. Birey, kaybı gerçek olarak kabul etmekte zorlanır, olayın gerçek dışı olduğunu düşünür. “Bu olamaz, gerçek değil” şeklinde düşünceler yaygındır. Bu aşama, kişinin kendini koruma mekanizması olarak işlev görür ve kayıpla yüzleşmeye hazır hale gelene kadar duygusal koruma sağlar.
Öfke Aşaması
Bu aşamada birey, yaşadığı kaybın adaletsizliğine karşı yoğun bir öfke hisseder. Öfke, bazen kendine, bazen çevresindekilere ya da hayata yönelir. “Neden ben?” gibi sorular sıkça sorulur. Öfke, duyguların dışa vurulmasına ve içsel sıkışmayı hafifletmeye yardımcı olur ancak sosyal ilişkilerde gerilim yaratabilir.
Pazarlık Aşaması
Birey, kaybı geri alma umuduyla “pazarlık” yapar. “Eğer şöyle olsaydı…” veya “Keşke farklı yapsaydım…” gibi düşünceler ortaya çıkar. Dini inançlara veya kadere yönelik pazarlıklar da olabilir. Bu aşama, kaybı anlamlandırma ve kabullenme yolunda zihinsel bir uğraştır.
Depresyon Aşaması
Kayıbın geri dönülmez olduğunu kabul etme aşamasıdır. Üzüntü, yalnızlık, içe kapanma, ilgisizlik, umutsuzluk gibi belirtiler görülür. Günlük işlevlerde azalma, enerji kaybı ve motivasyon eksikliği yaşanabilir. Bu aşamanın sağlıklı bir şekilde yaşanması, iyileşme için kritik öneme sahiptir.
Kabullenme Aşaması
Yasın son aşamasıdır. Kayıp tamamen unutulmaz ancak birey, duygusal dalgalanmaları aşar ve hayatına uyum sağlar. Yeniden hayata adapte olur, gelecek planları yapabilir ve kaybın yarattığı değişikliklere ayak uydurur. Kabullenme, yas sürecinin tamamlanması ve kişinin kendini yeniden yapılandırmasıdır.
Farklı Yas Türleri
Normal Yas: Zamanla azalır ve bireyin yaşamına uyum sağlamasıyla sonlanır.
Komplike Yas: Yas süreci uzar, günlük yaşamı ciddi şekilde etkiler.
Antisipatif Yas: Kayıp gerçekleşmeden önce yaşanan yas sürecidir (örneğin, ağır hastalıkta).
Maskeli Yas: Kişi yasını doğrudan değil, fiziksel ya da psikolojik farklı belirtilerle dışa vurur.
Yas Süreçleri ve Psikolojik Etkileri
Yas, psikolojik sağlığı derinden etkiler; stres, anksiyete, depresyon, sosyal geri çekilme gibi belirtiler görülebilir. Kişi kendini çevresinden izole edebilir. Destek almayan yas süreci, ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir. Ani kayıplarda travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi durumlar gelişebilir. Bu tür durumlarda profesyonel destek iyileşme sürecini hızlandırır.
Yas Süreçleri ve Fiziksel Etkileri
Yas sürecinde uyku sorunları, iştah değişiklikleri, baş ağrısı, mide rahatsızlıkları, yorgunluk ve bağışıklık sisteminde zayıflama gibi fiziksel belirtiler sıkça görülür. Bu etkiler, yasın doğal parçası olup zamanla azalır.
Çocuklar ve Yetişkinlerde Yas Sürecinin Farklılıkları
Çocuklar kaybı tam anlamayabilir, duygularını oyun veya resimle ifade ederler. Yasları dalgalı ve kesintili olabilir. Yetişkinler ise kaybın kalıcılığını bilir, daha bilinçli bir anlam arayışındadır. Duygularını daha açık ifade eder ve kabullenme süreci daha net ilerler. Bu yaş farkları, başa çıkma stratejilerinde farklılıklara yol açar.
Yas Süreçlerinde Profesyonel Desteğin Önemi
Yas sürecinde uzun süren üzüntü, içe kapanma, iştahsızlık ve yoğun kaygı varsa profesyonel destek almak önemlidir. Uzmanlar, duyguların anlaşılması ve sağlıklı başa çıkma yöntemleri geliştirilmesinde rehberlik eder. Böylece yasın olumsuz etkileri azaltılarak, bireyin duygusal iyileşmesi desteklenir.
Sıkça Sorulan Sorular
Yas süreci ne kadar sürer?
Kişiden kişiye değişir. Duyguları yaşamak ve kendinize zaman tanımak önemlidir. Ancak yas uzun süre günlük yaşamı olumsuz etkiliyorsa uzman desteği faydalıdır.
Travmatik yas belirtileri nelerdir?
Yoğun stres, huzursuzluk, kabuslar, sosyal izolasyon, depresyon, anksiyete ve duygusal patlamalar travmatik yasın belirtilerindendir.
Yas sürecindeki birine nasıl davranmalı?
Empatiyle yaklaşın, dinleyin ve destek olun. Aceleci iyileşme beklentisinden kaçının. Sabırlı olun ve profesyonel destek almayı teşvik edin.
Travmanın evreleri nelerdir?
Şok, inkâr, öfke, depresyon ve kabullenme olarak sıralanır. Bunlar travmaya verilen duygusal tepkilerin aşamalarıdır.
Bu makalenin DoktorTakvimi web sitesinde yayımlanması, yazarın açık izniyle yapılmaktadır. Web sitesindeki tüm içerikler, fikri ve sınai mülkiyet mevzuatı kapsamında uygun şekilde korunmaktadır.
DocPlanner Teknoloji A.Ş. web sitesi tıbbi tavsiye sunmaz. Bu sayfanın içeriği, metinler, grafikler, görseller ve diğer materyaller de dahil olmak üzere, yalnızca bilgilendirme amacıyla oluşturulmuştur ve tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavinin yerini almak amacı taşımaz. Herhangi bir sağlık sorununuzla ilgili şüpheniz varsa, bir uzmana danışınız.
DocPlanner Teknoloji A.Ş.
E-5 Karayolu, Esentepe Mahallesi, Lapis Han, No:25 D:102-103-120
Kartal İstanbul, Türkiye