Alışveriş Bağımlılığı 6

Alış-veriş kültürü insanlık tarihi kadar eski bir kültürdür. İnsanlık üretmeye ve tüketmeye başladığı andan itibaren alışveriş kültürünü de başlatmıştır. Alışveriş ilk anlamda kişilerin ihtiyaçlarını almaları olarak ortaya çıkmış bir kavram olmasına rağmen özellikle son zamanlarda çoğunluk için “ihtiyaç olma” özelliğini kaybetmiştir. Günümüzde insanların alışveriş alışkanlıkları hızla değişmiş artık sadece tüketim çağının bir özelliği olarak satın almalar başlamıştır.

Özellikle korona döneminde alışverişin online platformlarda çok fazla yayılması, artık insanlar için bir ürüne ulaşmanın bir “tık” kadar uzak olması alışverişi çok yaygın ve kolay hale getirmiştir. Alışveriş yaparken artık ihtiyaç kavramı ortadan kalkmıştır. Kişiler ihtiyaçları doğrultusunda değil dürtüleri doğrultusunda alışveriş yapmaya başlamışlardır. Bu noktada “alışveriş bağımlılığı” kavramı ortaya çıkmıştır. Alışveriş bağımlılığı bir diğer adıyla “onyomani” olumsuz duygularla baş edebilmek için ortaya çıkan satın alma davranışı üzerindeki kontrolün kaybedilmesi ve bireyin bu davranışı sürekli tekrarlamasıyla karakterize bir bağımlılıktır. Kişiler anlık rahatlama ve sorundan kaçmak için dürtüsel bir şekilde onları iyi hissettirecek olan bir şeye yönelirler. Bu bazı kişiler için ihtiyaçları olmayan şeyleri satın almak olarak ortaya çıkabilir. Kişilerin iyi hissetmeleri için bir şeyler satın almalarında problem yoktur ancak bu durum bağımlılığa dönüştüğünde farklı ilerler. Alışveriş bağımlısı olan kişiler herhangi bir sorunla karşılaştıklarında bununla başa çıkmak ve sorundan uzaklaşmak için her seferinde ihtiyaçları olmayan şeyleri satın alırlar. Bu durum onları bir süre rahatlatsa da sonrasında pişmanlık hissederler. Kısa vadede onları rahatlatan bu davranış daha uzun vadede onları suçlu, mutsuz ve daha çökkün hissettirir.

Kişi kendini kızgın, kaygılı, mutsuz ve çökkün hissettiği durumlarda alışveriş yapmaya yöneldiği için alışveriş yaparken kendini olduğundan daha güçlü, huzurlu ve rahatlamış hisseder. Ancak alışverişin ardından hissedilen bu duygular uzun sürmeyip yerini pişmanlığa, sıkıntıya ve utanç duygusuna bırakacaktır. Bu hislerle baş edemeyen kişi kendini iyi hissetmek için tekrar alışverişe yönelecektir. Bu noktada bu durum hastalıklı bir kısır döngü halini alacaktır ve bağımlılık davranışına dönüşecektir. Bu durum sadece kişinin kendisini değil yakınlarını da ciddi şekilde olumsuz etkiler. Bir süre sonra kişinin hayatındaki insanlarla para ve harcamalar konusunda çatışma ve tartışmalar başlar. Kişi aldıklarının miktarı ve tutarı konusunda çevresine yalan söylemeye yönelir. Bu noktada kişinin sosyal ilişkileri de olumsuz etkilenir.

ALIŞVERİŞİ ÇOK SEVMEK ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞINA DÖNÜŞEBİLİR Mİ?

Günümüzde alışveriş imkanları çokça artıp artık çok kolay hale gelmiştir. Herkesin telefonunda birden fazla alışveriş uygulaması bulunmakta ve tüm uygulamalarda kredi kartları kayıtlı bir şekilde bulunmaktadır. Kişilerin hem istedikleri eşyalara ulaşabilmeleri hem de sanal yoldan kolaylıkla ödeme yapabilmeleri alışveriş davranışında bulunmayı oldukça kolaylaştırırken bağımlılığında önünü elbette açmıştır. Bir yandan sosyal medya ve iletişim araçlarından reklamların çok yoğun kullanılması kişileri sürekli bir şeye ihtiyaçları oldukları doğrultusunda da ikna etmektedir. Alışverişin bu kadar ulaşılabilir ve kolay olması onun bağımlılığa dönüşmesini kolaylaştırmıştır ama her alışveriş yapan kişiye alışveriş bağımlısı denemez.

Alışverişi bağımlılığının dört aşaması bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla; bekleme, hazırlık, alışveriş yapma ve harcama aşamasıdır. Kişi bekleme aşamasındayken alışveriş yapmakla ilgili aşırı düzeyde zihinsel meşguliyete sahiptir. Hazırlık aşamasındaysa kişi zihnen kendisini alışverişe hazır hissetmektedir ama ne alacağı, alışverişi nereden yapacağı gibi düşüncelerle meşgul olmaktadır. Alışveriş aşaması, ruhsal rahatlamaya neden olan satın alma davranışının bulunduğu aşamadır. Bu davranış kişiye kısa süreli de olsa bir haz ağlar. Son aşamada ise kişi yaptığı alışveriş nedeniyle yoğun bir üzüntü, hayal kırıklığı, suçluluk, pişmanlık, huzursuzluk gibi olumsuz duyguları yaşamaya başlar.

ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞINDAN KURTULMAK İÇİN ÖNERİLER

• Mutsuzken alışverişe çıkmayın.

• İhtiyaç listesi yapın. Market alışverişine gitseniz dahi bu listenin dışına çıkmayın.

• Alışveriş uygulamalarını telefonunuzdan kaldırın. Kredi kartınızın kayıtlı olduğu online alışveriş siteleri ve uygulamalardan kredi kartınızı silin.

• Alışveriş merkezine ya da markete gideceğinizde kredi kartınızı evde bırakın yanınıza nakit para alın.

• Bir şeyin indirime girmesi ya da ucuz olması onu satın almak için yeterli değildir. İhtiyacınız olup olmadığını kontrol edin.

• Tüketimde bulunmak yerine üretimde bulunun. Sanatsal faaliyetlere katılmak, hoşunuza gidecek etkinliklerde bulunmak ruh sağlığınıza iyi gelip mutluluğunuzu arttırır. Kendiniz için vakit ayırmak ve üretmek size iyi gelecektir.

• Sosyal aktivitelere katılın. Sosyalleşmek, arkadaşlarınızla vakit geçirmek sizi iyi hissettirecektir. Size iyi gelecek olan şeyin sadece alışveriş yapmak olmadığını anlayın.

• Tüm bunları kendi başınıza yapmakta zorlanıyorsanız, desteğe ihtiyacınız olduğunu düşünüyorsanız bir ruh sağlığı uzmanına danışın.