Enürezis Ve Enkoprezis

Çocukluk çağında sık görülen altına kaçırma durumu, 5 yaşından sonra Enürezis (idrar kaçırma) ve 4 yaşından sonra Enkoprezis (dışkı kaçırma) olması durumunda çocuğu ve ebeveynlerini sıkıntıya sokan fizyolojik ve/veya psikolojik bir durumdur. Çocuklarda mesane kontrolü sağlanana kadar ortalama 2 - 3 yaşlarına kadar geceleri alt ıslatma problemi yaşamaları normal bir durumdur. Tuvalete gitme gereksinimi yeterli düzeyde kas kontrolü gerektirdiğinden, çocuklarda 4 yaşına kadar tuvalete gitme kazanımı devam etmektedir. Çocuğun bağırsak ve mesane kontrolü öncelikle gece dışkı kontrolü ile başlar; sonrasında gündüz dışkı kontrolü, gündüz idrar kontrolü ve son olarak gece idrar kontrolü ile sonlanır.

DSM-V alt ıslatma bozukluğunu 3’e ayırmaktadır:

1. İstemsiz alta kaçırmanın sadece gece, uyku sırasında olması durumuna enürezis noktürnal denir.

2. İstemsiz alta kaçırmanın sadece gündüz uyanıklık durumunda gerçekleşmesi durumuna enürezis diürnal denir.

3. İstemsiz alta kaçırmanın hem gece uyku sırasında hem de gündüz uyanıklık sırasında olmasına da enürezis noktürnal ve diürnal denir.

 

 

Enürezis Primer enürezis ve Sekonder enürezis olmak üzere iki gruba ayrılır.

1.) Primer enürezis : Çocuğun bebekliğinden beri mesanesini kontrol etmeyi hiçbir zaman kazanamadığı durumudur. Genellikle enürezis sorunu yaşayan çocukların %80’i bu gruptadır. Geceleri daha sık görülür ve çoğunlukla gece idrar kaçırma şeklindedir. Primer enürezis daha çok genetik yatkınlıklar,  biyolojik ve gelişimsel etkenler, ebeveynlerin çocuğa yetersiz ve düzensiz tuvalet eğitimi vermesi neden olmaktadır. 

2. Sekonder enürezis: Çocuğun en az 6 ay ve 1 yıl arasında  altına kaçırmayıp kuru bir dönem geçirdikten sonra,  tekrar idrar kaçırmaya başlanması ise sekonder enürezisdir. Burada önemli bir ayrım çocuğun tuvalet eğitimi kazanmış olması ve tuvalet kontrolünü sağladıktan sonra alt ıslatma probleminin başlamasıdır. Bu durum Enürezis yaşayan çocukların %20'sini oluşturur. Sıklıkla 5-8 yaşlarında görülür. Sekonder enürezise neden olan durumlar ise genellikle fizyolojik  ve/veya psikolojik nedenlerdir.

 

Enürezis Nedenleri

 

Biyolojik Nedenler:

• Genetik alt yapının olması: Ebeveynlerinde ya da yakın akrabalarının çocukluk dönemlerinde enürezis problemi yaşamış olması çocuğun enürezis problemi yaşamasına neden olabilmektedir. Yapılan araştırmalar alt ıslatma sorunu olan çocukların ebeveynlerinin de çocukluk yıllarında bu problemi yaşamış olduklarını göstermiştir.

• Hormonal Etkenler: İdrarın vücuttan atılımı gündüzleri daha fazla iken geceleri bu oran 2-3 kat azalmaktadır. Enürezis problemi yaşayan çocuklarda bu atılımın geceleri azalmaması çocukların alt ıslatma sorunu yaşamalarına neden olabilmektedir.
• Mesane, böbrek ile ilgili sorunlar
• Gelişimsel bozukluklar 

• Kullanılan ilaçların yan etkisi
• Bazı çocuklarda da derin uykudan uyanamama problemi de enürezise neden olabilmektedir. 

Psiko-sosyal Nedenler:

• Annenin hamile olması ya da kardeş kıskançlığı

•Tuvalet eğitiminin çocuğun hazır olmadığı zamanda verilmesi ya da yanlış tuvalet eğitimi tutumları. Örn: Çocuğu cezalandırma, kızma, bağırma ve inatlaşma.

•Yanlış ve yetersiz ebeveyn tutumları: Çok sert, baskıcı bir ebeveyne karşı pasif bir cevap ya da aşırı koruyucu, sahiplenici ebeveyne karşı bebeksi tutum sergileme. 

 •Çocuğun yaşadığı olumsuz yaşam olayları: Aile içinde yaşanan kavgalar, tartışmalar, ebeveyn ayrılıkları, dayak yeme, şiddet görme, kardeş kıskançlığı, yeni bir kardeşin olması, taşınma, göç, hastalık, ölüm, okulda yaşanan problemler sonucu ortaya çıkan yoğun kaygı duygusu enürezise neden olabilir.

 

 

Enkoprezis (Dışkı kaçırma) durumu, çocuğun bağırsak kontrolünü sağlamış olmasına, kakasını tutma ve bırakma işlevini gerçekleştirecek yaşa ve olgunluğa gelmiş olmasına rağmen kakasını altına ya da uygun olmayan yerlere yapması durumudur. 4 yaşını aşmış olan çocuk için tekrarlayıcı nitelikte kaka yapma eylemini gerçekleştirmesi ve bu davranışın en az 3 ay süre ile ayda bir kez meydana gelmesi ve tıbbi bir duruma bağlı olmama durumudur.

 

Enkoprezis Primer enkoprezis ve Sekonder enkoprezis olmak üzere iki gruba ayrılır.

 

1.) Primer enkoprezis: Çocuğun bebekliğinden 4 yaşına kadar kakasını tutması ile ilgili hiç kontrol geliştirmediği durumlarda görülmektedir.

 

2.) Sekonder enkoprezis: Çocuk kakasını kaçırma davranışını en az 1 yıl kontrol edebildikten sonra kakasını kaçırmaya başlama durumunda  görülmektedir.

 

Dışkı kaçırmanın kabızlığa bağlı olup olmaması da önemli bir noktadır. Eğer kabızlığa bağlı ise öncelikle tıbbi bir destek ile çocuğa uygun bir beslenme programı uygulanarak kabızlığın önlenmesi gerekmektedir. Sorun kabızlık ile ilgili değilse yapılacak psikolojik değerlendirme çok önemlidir. 

 

Enkoprezis Nedenleri

 

Biyolojik Nedenler: 

•Bağırsak bozuklukları 

•Kabızlık 

•Gelişim bozuklukları

Psikososyal Nedenler: 

•Çocuğun yaşadığı olumsuz yaşam olayları: Aile içinde yaşanan kavgalar, tartışmalar, ebeveyn ayrılıkları, dayak yeme, şiddet görme, kardeş kıskançlığı, yeni bir kardeşin olması, taşınma, göç, hastalık, ölüm, okulda yaşanan problemler sonucu ortaya çıkan yoğun kaygı duygusu enürezise neden olabilir.

•Annenin çok titiz olması 

•Tuvalet eğitiminin çocuğun hazır olmadığı bir yaşta verilmesi, yetersiz bir eğitim verilmesi ya da eğitim sırasında  çocuğun baskıya maruz kalması, zorlamaların olması.

• Yanlış ve yetersiz ebeveyn tutumları. Çok sert, baskıcı bir ebeveyne karşı pasif bir cevap ya da aşırı koruyucu, sahiplenici ebeveyne karşı bebeksi tutum sergileme. 

•Çocukta dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olması nedeniyle tuvalet yapma kazanımını geliştirememiş olması

•Çocuğun kişilik biçimi olarak inatçı bir yapıya sahip olması ve tuvalet eğitimine karşı direnç göstermesi

 

Enürezis ve Enkoprezisi Önlemenin Yolları

 

Primer enürezis ve enkoprezis tedavisinde çocuğa psikolojik destek sağlamak önemli bir yer tutmaktadır. 

Öncelikle çocuğunuz hazır olduğu zaman tuvalet eğitimi vermeye başlamalısınız. 1,5-2 yaş arası çocuklar tuvalet eğitimini almaya hazır olmaktadırlar. Yapılamaması gereken ilk şey çocuğun altını bezlemenizdir, bu durum önlem olmaktan çok yaşanan durumu pekiştirmeye neden olmaktadır. Tuvalet eğitimi verirken sizin nasıl tuvalete gittiğinizi anlatmanız ve çocuğa da nasıl yapabileceğini göstererek, lazımlık kullanım konusunda bilgilendirin.

Tuvalet kazalarını cezalandırmayın, sesinizi yükseltmeyin ya da bağırmayın. Cezalar öğretici olmaz. "Tuvalete gitmeye ihtiyacın var mı?", "Tuvaletin var mı?" demek yerine belirli aralıklarla "İç çamaşırını kontrol et bakalım kuru mu" demek daha hatırlatıcı olmaktadır. Böylelikle  hem çocuğunuzun sorumluluk bilincinin gelişmesine hem de yaşadığı sıkıntılı konu üstünde daha fazla kontrolü olduğu duygusu hisseder. Sonuç olarak çocuk kendi sorumluluğunu alıp, kendisine bakabildiğini hissettiği için büyümüş hissetmesine yardımcı olur. Eğer "kuru" cevabını alırsanız "İç çamaşırının kuru olması ne kadar güzel" şeklinde çocuğunuzun davranışını pekiştirmek için ödüllendirici, destekleyici bir cümle söyleyiniz. Kuru kalmanın önemini ne kadar sık tekrarlarsanız çocuğunuz altını ıslatmamanın yararlarını farkedebilmesi o kadar hızlı olur. Ayrıca altını ıslatmadığı zamanlarda “Altının ıslak olmaması çok güzel, şimdi seninle birlikte istediğin bir oyunu birlikte oynayabiliriz”, “Sevdiğin bir masalı okuyabiliriz” ya da “Sevdiğin bir çizgi filmi izleyebiliriz” gibi küçük ödüllerden yararlanabilirsiniz. 

 

 

Sorduğunuzda altının ıslak olması durumunda sakin ve yumuşak tepkiler ile birlikte tuvalete gitme egzersizlerini gün içinde sık sık tekrarlayarak çocuğunuzun tuvalete gitme kazanımını sağlamasını hızlandırabilirsiniz. Gün içinde yaptığınız tuvalete gitme egzersizleri sırasında çocuğunuzun çişini ya da kakasını yapması gerekmez, önemli olan doğru tuvalet hareketlerinin kazanımının sağlanmasıdır.

Gün içinde çocuğunuzun alması gereken  sıvı alımını yapmaya özen gösterin ki çocuğunuzun vücudu susuz kalmasın. Yatmadan 2 saat önce sıvı alımını kesmeye çalışın ve mutlaka yatmadan önce tuvalete götürün.  Bunun haricinde gün içerisinde tuvaleti geldiğinde 1 dakika tuvaletini tutmasını isteyin ve tuttuğu zaman küçük bir ödül verin. Süreyi giderek 2 dakika, 3 dakika şeklinde uzatın. Bu idrar kesesinin kapasitesini arttırmasına yardımcı olmaktadır. Altını ıslattığı durumlarda yatağın çarşaflarının değişimi ya da kıyafet değişimi sırasında çocuğunuzun aktif katılımını sağlayın. 

 

4 yaşında  kaka kaçırma devem ediyorsa enkoprezis, 5 yaşından sonra idrar kaçırma devam ediyorsa enürezis olarak tanımlanır. Enürezis ve/veya enkoprezis tedavisine geçmeden önce çocuğun detaylı öyküsünü  almak çok önemlidir. Fizyolojik bir sıkıntı olup olmadığının araştırılması ve tıbbi incelemelerin yapılması için mutlaka bir uzmana danışılmalı. Ayrıca alta kaçırmanın altında yatan psikolojik nedenlerin detaylı incelenmesi için bir uzmandan psikolojik destek  alınması gerekmektedir.