Erişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Sıklığı: Erişkinler arasında ortalama % 4 sıklıkta olup bir çok başka psikiyatrik hastalıktan daha sıktır.

Sebepleri: DEHB’nin sebebi ağırlıklı olarak biyolojiktir. Beyinde dopamin ve noradrenalin salgı sistemlerinde düzensizlik saptanmıştır. DEHB %75 genetik geçiş gösterir. DEHB kalıtsal özelliği ve dolayısıyla da biyolojik yönü en güçlü olan psikiyatrik rahatsızlıktır. Bu kalıtsal geçiş yetiştirmeyle ilgili değildir. Evlat edinme çalışmaları, DEHB sıklığının biyolojik akrabalığı olan çocuklar ve ebeveynlerde,evlat edinilmiş çocuklara kıyasla daha yüksek olduğunu göstermiştir. Ancak biyolojik ve çevresel faktörler iç içe etki ederek sonucu belirler. Biyolojik yatkınlığı olan bazı bireylerde hiçbir zaman DEHB gelişmeyebilir.

Belirtileri: üç belirti kümesi vardır:

1) Dikkat Dağınıklığı

2) Aşırı Hareketlilik

3) Dürtüsellik

• Bazı kişilerde son ikisi bulunmadan sadece dikkat dağınıklığı ile seyredebilir.

1. Dikkat eksikliği ya da dağınıklığı belirtileri:

• Dikkatini ayrıntılara verememe ve dikkatsizce hatalar yapma;
• Başladığı işleri sürdürememe;
• Konuşulanları dinleyememe;
• Bir şey yaparken dikkatinin kolayca dağılması;
• Organize hareket edememe;
• Zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınma;
• Eşyalarını kaybetme;
• Dikkatin dış uyaranlarla kolaylıkla dağılması;
• Unutkanlık.

2) Aşırı hareketlilik belirtileri:

• Elleri, ayaklarının kıpır kıpır olması ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durma;
• Bir yerde uzun süre oturamama;
• Sürekli sıkıntı hali;
• Aktiviteleri sakin bir biçimde yapamama;
• Sürekli haraket halinde olma;
• Çok konuşma.

3) Dürtüsellik belirtileri:

• Söz kesme,
• Lafın arasına girme,
• Düşünmeden konuşma;
• Sıra bekleyememe.

Seyri: Çocukluk döneminde başlar. Eskiden, bu belirtileri gösteren çocukların ergenlikte düzeldiği zannedilirdi. Oysa bugün biliyoruz ki çocuklukta başlayan bireylerin % 60’ında belirtiler erişkin hayatta da devam etmektedir. Yaş ilerledikçe hastalığın belirti profilinde değişiklik görülür. Genellikle hiperaktivite geriler ya da çocukluk çağındaki amaçsız kıpır kıpırlık erişkinlikte amaçlı bir hale dönüşür. Aşırı koşan, tırmanan çocuk,erişkinlikte hareketli işlerle ilgilenebilir. Ancak dikkat dağınıklığı ve organize olamama hali hayatı önemli ölçüde etkilemeye devam eder. Kişiler erişkin hayatta da işlerini sürdüremeyebilir, ani kararlar alabilirler.

Erişkin hayatta doktora başvurma sebepleri: Aile içi sorunlar, işle ilgili sorunlar ve sık iş değiştrme, tekrarlayan başarısızlıklara bağlı depresyon, sürekli kaygılı olma hali, dikkat dağınıklığına bağlı sorunlar, organize olamama, düşük benlik saygısı, becerilerini göstermede yetersizlik, unutkanlık, düşük benlik saygısı, ilişkileri sürdürmede zorluk, zihin yorgunluğu, zihnini boşaltamama.

Eşlik eden davranış problemleri: Kolay sinirlenme, konuyu anlayıp dinlemeden tepki verme, etraflı plan yapmadan işe başlama, fazla risk alma, sakin şekilde zaman geçirememe, patlarcasına cevap verme, kuyrukta bekleyememe, başkalarına müdahale etme, rutin işlerden sıkılma, uzun metinleri okurken sıkılma, basit hatalar ve sakarlıkların sık olması, aynı anda birkaç işle ilgilenme.

Ayırıcı tanı: En sık karıştırılabilen psikiyatrik bozukluklar anksiyete bozuklukları, kişilik bozuklukları (özellikle borderline ve antisosyal kişilik bozukluğu), ajite depresyon, iki uçlu duygudurum bozukluğu tip 2 ve siklotimidir. Tanı koyarken belirtilerin başlangıcı ve seyri iyi değerlendirilmelidir. DEHB belirtileri erken çocukluk yıllarından beri vardır; süreklidir ve epizotlar halinde seyretmez. DEHB’de duygudurum dalgalanmaları sıktır ama uzun süren epizotlar oluşturmaz. DEHB belirtileri görüşme sırasında gözlenmeyebilir.

Tedavisi: Hastalarının %90’ı tedaviden yarar görür. Başlıca tedaviler ilaç tedavisi ve psikolojik/davranışsal terapilerdir. Orta ve ağır durumlarda mutlaka ilaç tedavisinin kullanılması gerekir.
DEHB tedavisinde kullanılan ve ülkemizde piyasada olan başlıca ilaçlar Metilfenidat formları (Concerta, Medikinet ve Ritalin) ve Atamoksetin’dir (Strattera). Bunların dışında eşlik eden psikiyatrik sorunlara göre bazı antidepresan ve antipsikotik ilaçlar da kullanılabilir.
Erişkinlerde de oldukça yaygın ve tedavi edilebilir bir psikiyatrik sorun olan dikkat eksikliği hiperaktivitenin daha iyi tanınması ve tedaviye yönlendirilmesi hem bu insanların yaşam kalitelerini önemli ölçüde arttıracak hem de çevrelerindeki insanların yaşadıkları zorlukları azaltacaktır.