Pelteklik Nedir?

Pelteklik, bir kişinin /s/ ve /z/ seslerini doğru bir şekilde üretememesi sonucu ortaya çıkan bir konuşma hatasıdır. Bu sesler, dilin dişlerin arasına yerleştirilip, vızıldayan bir ses çıkarılarak üretilir. Ancak çocuklar bu sesleri genellikle başka seslerle değiştirir, örneğin /s/ yerine “t” sesi kullanırlar. Bu durum, söylediklerinin başkalarına anlaşılmasını zorlaştırabilir. Pelteklik, her dilde görülebilmektedir.

Pelteklik neye yol açar?
Pelteklik’in birkaç farklı nedeni olabilir, bunlar şunları içerir:

1. Gelişimsel Sorunlar: Dudak yarığı veya serebral palsi gibi gelişimsel hastalıklar, pelteklik’e neden olabilir.

2. Yanlış Diş Yapısı: Diş bozukluğu veya eğri dişleri olan çocuklarda pelteklik görülebilir. Ayrıca, ön dişleri olmayan kişilerde de pelteklik gelişebilir çünkü /s/ ve /z/ seslerini dişsiz çıkartmak zordur.

3. Kas Güçsüzlüğü: Yüz kaslarındaki zayıflık da pelteklik’e yol açabilir. Bu, Bell felci veya Parkinson hastalığı gibi durumlarla ilişkili olabilir.

4. Yaralanma: Dil veya dişlere oluşan bir yaralanma da pelteklik’e neden olabilir.

5. Sinirsel Durumlar: Felç gibi bazı sinirsel hastalıklar da pelteklik’e yol açabilir.

6. Kaygı ve Stres: Bazen kaygı ve stres de pelteklik’e neden olabilir. Bu durum, çocuklardan çok yetişkinlerde daha yaygındır.

Pelteklik Türleri

Gelişimsel Pelteklik
Gelişimsel pelteklik, en yaygın pelteklik türüdür ve genellikle 2-4 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Bu tür pelteklik genellikle endişe edilecek bir durum değildir ve çocuğun konuşması geliştikçe çoğu zaman kendiliğinden geçer.

Eğer çocuğunuzda gelişimsel bir pelteklik varsa, yardımcı olabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• Çocuğunuzu kısa ve basit cümlelerle konuşmaya teşvik edin.

• /s/ ve /z/ seslerinin doğru şekilde üretilmesini çocuğunuza örnek olarak gösterin.

• Çocuğunuzun konuşurken kuklalar veya oyuncaklar gibi araçlar kullanmasını teşvik edin.

• Çocuğunuzun yeterince konuşma pratiği yaptığından emin olun.

• Eğer çocuğunuz 4-5 yaşından sonra da devam ediyorsa, bir dil ve konuşma terapistine danışmanız gerekebilir.

Edinilmiş Pelteklik
Edinilmiş pelteklik, gelişimsel pelteklik’lerden daha az yaygındır ve genellikle yetişkinlerde görülür. Pelteklik’e yol açabilecek birçok neden olabilir. Bunlar arasında inme, beyin yaralanması ve bazı sinirsel hastalıklar bulunur. Edinilmiş pelteklik’ler düzeltilmesi için dil ve konuşma terapisi gerektirir.

Eğer edinilmiş bir peltekliğiniz varsa, kendinize yardımcı olabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• /s/ ve /z/ seslerini yalnız başına söylemeyi pratik edin.

• /s/ ve /z/ seslerini kelimelerde ve cümlelerde söylemeyi pratik edin.

Fonksiyonel Pelteklik
Fonksiyonel pelteklik, en az yaygın olan pelteklik türüdür ve genellikle yetişkinlerde görülür. Fonksiyonel pelteklik’e kaygı veya stres gibi etkenler yol açabilir. Fonksiyonel pelteklikleri düzeltmek için dil ve konuşma terapisi gerektirir.

Eğer fonksiyonel bir peltekliğiniz varsa, kendinize yardımcı olabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• Stresi ve kaygıyı azaltmak için derin nefes alma ve rahatlama tekniklerini pratik edin.

• /s/ ve /z/ seslerini yalnız başına söylemeyi pratik edin.

• /s/ ve /z/ seslerini kelimelerde ve cümlelerde söylemeyi pratik edin. Sesleri üretmeye yardımcı olacak araçlar kullanın, örneğin bir pipet veya diş fırçası.

• Bir dil ve konuşma terapisti ile çalışarak peltekliğinizi düzeltin.

Diğer Pelteklik Türleri: İnderdental, Palatal, Dentalize, Lateral

İnderdental Pelteklik
İnderdental pelteklik, en yaygın pelteklik türüdür ve dilin dişlerin arasına çıkmasıyla oluşur.

Palatal Pelteklik
Palatal pelteklik, dilin sert damağa doğru kalkarak /s/ ve /z/ seslerini üretmesiyle oluşur. Bu durumda, kişi /s/ yerine “ş” veya /z/ yerine “ç” demiş gibi duyulabilir.

Lateral Pelteklik
Dili iki yan kenarlarından hava kaçağı şeklinde /s/ ve /z/ seslerini üretmesiyle oluşur.

Dentalize Pelteklik
Dilin ön dişlere bastırılarak /s/ ve /z/ seslerini üretmesiyle oluşur.

Pelteklik Tedavisi
Bir peltekliğin ne olduğunu ve nasıl oluştuğunu öğrendikten sonra, farklı pelteklik türlerini tanıyabilmek ve bir peltekliğin konuşma terapisi ile nasıl tedavi edileceğini anlamak önemlidir. Peltekliğin tedavi edilmesinde birkaç farklı yaklaşım vardır, bu tedavi türü peltekliğin türüne bağlıdır. Eğer bir gelişimsel peltekliğiniz varsa, çocuğunuza yardımcı olmak için evde yapabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• Her gün doğru /s/ ve /z/ seslerini söylemenin doğru yolunu modelleyin. Bu, sesi doğru bir şekilde söylemeli ve çocuğunuzun sizi taklit etmesini sağlamalısınız.

• Çocuğunuzun /s/ ve /z/ seslerini doğru bir şekilde söylemesini sağladığından emin olun. Yani, hava akışının ağzının ortasında, yana doğru değil, doğru bir şekilde yönlendirilmesi gerekir.

• Çocuğunuzun konuşma hatalarını pozitif ve teşvik edici bir şekilde düzeltin. Bu, çocuğunuzun konuşmasını eleştirmemeniz veya onunla alay etmemeniz gerektiği anlamına gelir.

• Çocuğunuzun /s/ ve /z/ seslerini sık sık pratik etmesini teşvik edin. Bunun için yüksek sesle okumalarını sağlamak veya “S ve Z sesleriyle başlayan nesnelerle” gibi sesli oyunlar oynamak faydalı olabilir.

• Sabırlı olun! Çocuğunuzun konuşma seslerini doğru şekilde üretmeyi öğrenmesi zaman ve pratik gerektirir.