Bağımlılık Şeması "Tek Başıma Yapamam"

Bağımlılık, kişiye neredeyse tek başına hiçbir şey yapamayacağını, kişinin kendisini sık sık aciz hissetmesine neden olduğu bunaltıcı bir durumdur. Bağımlılık şeması kişinin sürekli olarak etrafından yardım istemesine, sık sık fikir sormasına ve kişinin kendi kararlarını tek başına alamamasına sebep olmaktadır. Kısaca tanımlamak gerekirse, kişi yetişkin dünyasında küçük bir çocuk gibi hisseder. Bu sebeple bağımlılık şemasına sahip kişinin etrafında güveneceği biri yoksa kendisini kaybolmuş hisseder.

Yetersizlik duygusu birçok kişide görülebilen bir duygu olsa da bağımlılık şeması olan kişilerde bu durum çok daha fazla görülmektedir. Kişi sürekli olarak kendisini yetersiz görmektedir. Örneğin, ‘’ben bu durumla baş edemem, sorumluluklarımı yerine getiremeyeceğim, o olmazsa ben ne yaparım, yalnız kalamam, karar verirken çok zorlanıyorum’’ gibi cümleler çok sık kullanılır. Bağımlılık aynı zamanda terk edilme korkularını da beraberinde getirmektedir. Kişinin eşi, sevgilisi, arkadaşı ya da yakın çevresi tarafından terk edileceğine dair yoğun kaygı hisseder. Yaşanılan tüm bu durumlar kişinin zihnen enerjisini emer ve kişiyi daha yorgun, pasif ve öfkeli bir hale getirir. Bağımlılık şeması olan kişi sıklıkla öfkesini dışa vurmaya cesaret edemez. Bunun sebebi ise kişinin etrafındaki insanları dışa vurduğu öfke sebebiyle kaybetme korkusudur, fakat bazı bağımlı olan kişiler de öfkelerini daha açık bir şekilde ifade edebilmektedir. Kişi ihtiyaçları karşılanmaması durumundan yoğun bir öfke hissedebilir. Küserek, aşırı öfkelenerek, ters bir şekilde davranarak çevresindeki insanları cezalandırabilir. Örneğin, kendisiyle ilgilenmediği için erkek arkadaşına küsmek, ya da öfkeyle beraber ondan uzaklaşarak onu cezalandırmak.

Bağımlı kişiler aynı zamanda değişimden hoşlanmazlar. Onlar için pek çok şey aynı kalmalıdır. Bunun en büyük sebebi ise kişinin kendi yargılarına güvenememesidir. Kişinin yeni durumlara karşı olan güveni oldukça düşüktür. Örneğin, işinde terfi etmek bu kişileri oldukça strese sokabilmektedir çünkü başarılı olamayacaklarına dair ya da yeni durumla ilgili başa çıkamayacaklarına dair güçlü kaygıları vardır. Aynı zamanda kişinin işiyle ilgili ilerlemesi için gereken sorumluluğu ve inisiyatifi almasını da engellemektedir.

Bende Bağımlılık Şeması Var mı?

Aşağıda yazılan maddelerin birçoğu sizin için geçerliyse yüksek ihtimal bağımlılık şemanız var. 

1. Yönlendirme ve öneri almak için her seferinde sizden daha zeki ve güçlü insanlara gitmek

2. Başarılarınızı küçültmek, eksik yanlarınızı büyütmek

3. Kendi başınıza kalacağınız zorluklardan kaçmak

4. Kendi kararlarınızı vermede güçlük yaşama

5. Eşiniz ya da hayatınızda ki diğer kişiler üzerinden yaşamak

6. Ebeveynlerinize, eşinize ya da size yakın olan birine çok bağımlı olmak

7. Yüzleşemediğiniz korkularınızın ya da fobilerinizin olması

8. Pratik çözümler bulmada ya da günlük hayatı sürdürme becerilerinde eksik hissetme

9. Tek başınıza yaşamaktan ya da tek kalmaktan korkmak

Neden Bağımlı Oluyoruz? 

Bağımlılık Şemasının Sebepleri:

• Bağımlılık şemasının sebeplerine bakıldığında ya aşırı korumacı ebeveynlere sahip kişilerde ya da yeterince korumayan, ihmal eden ebeveynlere sahip kişilerde olduğu gözlemlenmiştir. 

• Ebeveyni sık sık kendisinin yerine karar veren çocuklarda

• Okul işleriyle kendisinden çok ebeveynleri ilgilenen çocuklarda

• Kendisine çocukluğunda hiç sorumluluk verilmemiş ya da çok az sorumluluk verilmiş kişilerde

• Ebeveyni tarafından neredeyse hiç yalnız bırakılmamış çocuklarda

• Ebeveynleri tarafından düşünceleri ve fikirleri sık sık eleştirilmiş çocuklarda

• Ebeveyni tarafından sıklıkla yönlendirilmiş, müdahale edilmiş ya da çok fazla öğüt almış çocuklarda

• Ebeveynleri tarafından sıklıkla tehlikelerden korunan veya sürekli uyarılan çocuklarda.

Unutulmamalıdır ki ebeveyn her şeyi yaptığı zaman çocuk kendisini hiçbir zaman yeterli hissetmeyecektir çünkü işlevsel olduğunu, kendisinin de tek başına bir şeyleri halledebileceğini göremeyecektir. Çocuklar sürekli deneme yanılma yoluyla başarısız olurlar ve sonunda başarısız deneyimler neticesinde öğrenirler. Öğrenme çocukta bu şekilde gerçekleşmektedir. Çocuk yerine ebeveyn sorumluluk alırsa birinci elden öğrenme gerçekleşmeyecektir. Dolayısıyla minimal bir öğrenmeyle çocuk kendisini her zaman yetersiz hissedecektir. İleriki hayatında da kendisini yetersiz hissedeceğinden dolayı sürekli başkalarına ihtiyaç duyacaktır böylece bağımlı bir yetişkine dönüşecektir. 

Bağımlılık Şemasından Nasıl Kurtulabilirim?

1. Öncelikle neden ve nasıl bağımlı oldunuz? Bağımlılık şemasının çocukluktaki kökenleri fark edilmelidir. Çocukken nasıl hissettiğinizi anlamaya çalışın. 

2. Diğer insanlara ya da hayatınızdaki kişiye ne yönden bağımlısınız? Onlara en çok hangi konularda, hangi durumlarda ihtiyaç duyuyorsunuz. Tüm bu durumların listesi yapılmalıdır.

3. Kendinize güvenemediğiniz için kaçtığınız durumların listesi çıkarılmalıdır. Bunlar arasında fobiler veya değişimlerde olabilir.

4. Küçük adımlarla insanlara sormadan kendi kararlarınızı almak için kendinizi zorlayın. Örneğin, alışverişe yalnız çıkmak. 

5. Bir önceki adımı yapabildiğiniz durumda kendinize olan inancınızı arttırmaya çalışarak daha fazla yardım almadan günlük hayatınıza devam etmeye çalışın. Kişi başarısız dahi olsa kendisine olan inancını asla yitirmemeli daha küçük adımlara bölerek insanlardan yardım istemeden hareket etmeli. Özellikle kendinize karşı eleştirel bir yaklaşımınız varsa bunu mutlaka durdurmaya çalışın. Kendinizi sık sık eleştirmek, kendinize olan güveni azaltacağından dolayı sizi başkalarına daha fazla ihtiyaç hissetme durumuna getirir. 

6. Eski ilişkiler gözden geçirilerek bağımlılık davranışları üzerine kişinin yoğunlaşması ve tabloyu daha net görmesi gerekir.

7. Fazla korumacı olan kişilerle arkadaşlık kurma eğilimini fark etmek ve oraya sınır koymak da oldukça önemli.

8. İnsanlar sizi yalnız bırakabilirler ya da size yardım etmeyebilirler onlara küsmek yerine bunun normal olabileceğini kendinize sık sık hatırlatmanız gerekmektedir. 

9. Bağımlılık şeması olan kişiler yeni görevlerden, değişimlerden ve sorumluluklardan kaçınma eğilimi göstermektedirler. Bu sebeple yeni sorumluluk, görev ve değişimleri hayatınıza dahil etmeye çalışın. Bu bağımlılığınızdan kurtulmanız için size büyük ölçüde yardımcı olacaktır. 

10. Şemanızı değiştirmenin diğer bir yanı ise, hayatınızın kontrolünü ne kadar elinize aldığınızla ilgilidir. Hayatınızın kontrolü daha çok kimde? Bu sorunun cevabını vermek de oldukça önemlidir. 

Psikoterapi ve Bağımlılık Şeması

Bağımlılık şeması olan kişilere psikoterapi alınması şiddetle tavsiye edilir. Bunun sebebi bağımlılık şemasının çocukluk yaşantılarından (okul öncesi) gelerek kökleşmesidir. Bu sebeple bağımlılık şemasının yolculuğu çocukluktan yetişkinliğe geçiştir. Psikoterapinin amacı, kişilerde sık sık görülen korku ve kaçınmayı, bağımsızlık duygusu ve kendi kendine yetebilme hissi ile değiştirmektir. Kişinin kendisine bakması, yardım etmesi ya da sürekli kendisinin yanında durması için insanlara büyük bir enerji sarf etmesi hayat doyumunu da büyük ölçüde azaltmaktadır. Psikoterapide kişiler kendisine bakabilmeyi ve günlük işlerde ya da karar alması gereken durumlarda kendi becerilerine inanmayı ve bunu hayata geçirmeyi öğrenmektedirler.