Hata Yapmaktan Korkmak

Günümüzde pek çok kişi yapmış olduğu işlerde başarılı olmak ister. Yapılan herhangi bir eylemde başarısız olmak kişiyi duygusal olarak olumsuz etkilemektedir. İnsanların bir kısmı yapmış oldukları işlerde başarısız olduğunda duygusal çok fazla çökkün hissetmektedir. Bu çökkünlük hali, bazı zamanlarda kişinin depresyona girmesine neden olabilecek kadar güçlüdür. Bu noktadan itibaren kişiler hata yapmamak adına pek çok eylemden uzak durabilir ya da bir eylemi gerçekleştirdiğinde yoğun kaygı yaşayabilir. Bu yazı da başarısız olma endişesi ve sebeplerine değinilecektir.

Bir eylemi gerçekleştirmeden önce, o eylemin sonuçlarına yönelik, korku gibi olumsuz duyguları hissetme ve bu olumsuz duygular sebebiyle eylemi gerçekleştirmekten vazgeçme ya da zorlanma durumuna başarısız olma endişesi ya da hata yapma korkusu denir. Hata yapma korkusu, kişiyi pek çok açıdan negatif şekilde etkilemektedir.

1. Hata yapma korkusu kişinin başarılı olmasını engeller ve içinde ki kabiliyetlerini kullanma becerisini köreltir. Birey hata yapmamak adına kendisini pek çok eylemden geri tutar. ‘’Hata yapmadım çünkü herhangi bir eylemde bulunmadım’’ düşüncesi pekiştikçe kişi zamanla daha fazla pasif hale gelir. Başarılı insanların ortak özellikleri hata yapmaktan çok fazla endişe duymayan ve hatalara rağmen ilerleyebilmiş bireyler olmalarıdır. Bu sebeple hata yapmamak adına ileriye adım atmama hali kişiyi zamanla başarısız kılmaktadır.

2. Birey başarısız olmama adına dikkat ettikçe kendi olmaktan çıkmaya başlar. Örneğin, kişi bir hobi edinmek istediğinde (yüzme, enstrüman çalmak, spor vs.)  ‘’ya başaramazsam’’ düşüncesine dayanamaz ise, hobi edinmekten vazgeçebilir. Bu endişe hali kişinin yapmak istediği eylemden vazgeçmesine sebep olur. Ya da kişi İngilizce öğrenmek ister fakat ‘’ ya hata yaparsam ya öğrenemezsem’’ gibi düşünceleri yoğunlukta hissettiği için bu durumdan vazgeçer. Dolayısıyla hata yapma korkusu kişiyi yapmak istediği pek çok şeyden mahrum bırakır. Kişi artık kendi olmaktan vazgeçer ve sadece hata yapmamak adına yaşayan bir varlığa dönüşür. 

3. Hata yapma korkusu bireylerin yerinde saymasına neden olur ve bir takım ruhsal sıkıntılar yaşamasına sebep olur. Hata yapma korkusunu yoğun yaşayan bir kişi, hayatta güvenli alanından ileriye doğru adım atmaktan endişe duyar. Güvenli alanı, kısıtlı eylemsizlik ya da eylemsizlik olabilir. Örneğin, iş yerinde terfi almamayı tercih etmek, iş değiştirememe, taşınamama, yeni deneyimlerden kaçınma vs. Tüm bu durumlar uzun sürede kişiyi ruhsal olarak sıkıntı duymaya iter. Depresyon, kaygı, öfke, panik atak gibi kişiyi zora sokan psikolojik problemler kişinin hayattan aldığı doyumu da büyük ölçüde azaltır.

4. Hata yapma korkusu kişinin karar verebilme becerisini köreltir. Bireyin herhangi bir konuda bir karar alması oldukça güç bir durum haline gelir. Birey hata yapmaktan o kadar endişe duymaya başlar ki, vereceği kararlarda da hata yapma korkusundan dolayı ikilemde kalır ve bu ikilimde olma hali kişinin iç dünyasında sıkıntı duymasına sebep olur. Özellikle bu kişiler basit kararlarda dahi zorlanmalarından dolayı çevresinden yardım alma ihtiyacı duyarlar. Dolayısıyla bireysel anlamdaki kararlarını dahi çevresindeki kişilere sorarak almaktadır. 

Hata Yapma Korkusunun Sebepleri:

• Eleştirel ebeveynlere sahip kişilerde sıklıkla başarısız olma, hata yapma korkusu görülmektedir. Kişi çocukluğunda hata yaptığı noktalarda ebeveynlerin olumsuz birtakım davranışlarına maruz kaldığında, hata yapmamak adına çok çaba sarf etmeyi öğrenir ya da hata yapmamak adına eylemsizliği öğrenir. Her iki durum da kişinin ruhsal olarak sıkıntı duymasına neden olur.  

• Hoşgörülü olmayan bir toplumda yetişmek. Kişi, arkadaş çevresinde, okulda, diğer sosyal ilişki alanlarında sık sık yargılayan ve hatayı kabul etmeyen bir ortamda yetişmiş ise, hata yapmaktan endişe duyabilmektedir. Örneğin, birey çocukluğunda her hata yaptığında onu azarlayan bir öğretmene sahip olmuş ise, yüksek ihtimalle başarısız olma korkusu yaşar. 

• Mükemmeliyetçi bir kişilik yapısına sahip olan bireylerde hata yapma korkusu sıklıkla görülmektedir. Bu kişilerin hayatlarında hataya yer yoktur. Çevrelerinde hata yapan kişilere de örneğin çalışanlarına, sıklıkla öfkelenirler. Hata yapmamak adına çok fazla çalışırlar ve uzun çalışmalar sonucunda zamanla ruhsal ve bedensel olarak çökkün hissederler. Mükemmeliyetçi bir birey her şeyin mükemmel olmasını istediği için hatalar onlar için oldukça endişe vericidir.  

Hata Yapma Korkusunu Yenmek

Hata yapma korkusu diğer adıyla başarısız olma endişesi aslında davranışsal anlamda ki eğitim sırasında öğrenilmiş bir psikolojik baskı problemidir. Özellikle başarısız olma korkusu toplumumuzda giderek artmaktadır. Bu duruma sebep olan, mükemmel çocuk yetiştirmeye çalışan ebeveynlerin artması, toplumun yargılan, hoşgörülü olmayan yaklaşımı ve sosyal çevreninde bu değerlere göre şekillenmesidir.

Unutulmamalıdır ki, her birey hata yapabilir çünkü insan olmanın özünde ‘’hataya yer yoktur’’ diye bir kural yoktur. Aksine insan olmak hata yapmaktır. İnsanlar süreç içerisinde olgunlaşan ve gelişen bir varlık olması sebebiyle sık sık hata yapar. Hatalar kişilere tecrübe kazandırır, bu tecrübeler ise bir kazanca dönüşerek kişiyi ileriki dönemlerde daha başarılı kılmaktadır. Burada ki önemli nokta, kişinin yapmış olduğu hatalardan deneyim elde etmesi ve sonraki hayatını bu deneyimlere göre şekillendirmesidir. Örneğin, ders çalışma stratejisinde hata yapan bir kişi, sonraki çalışmalarında aynı stratejiyi uygulamama konusunda bir öğrenme gerçekleştirmiştir. Bu durum kişinin daha verimli bir ders çalışma stratejisi aramasına neden olacaktır. Doğal bir şekilde gelişme ve olgunlaşmanın bir yolu da hata yapmaktır. Dolayısıyla hata yapmamak için herhangi bir eylemde bulunmama ya da kısıtlı eylemde bulunmak bireylerin doğal gelişim ve olgunlaşma seyrini bozabilmektedir. 

Psikoterapi Hata Yapma Korkusu Olan Bireylerle Nasıl Çalışır?

Psikoterapide, kişilerin ruhsal sıkıntılarını anlamak ve çözümlemek adına pek çok çalışma tekniği geliştirilmiştir. Psikoterapistin görevi, danışanına uygun olan ekol ve o ekole uygun çalışma tekniklerini kullanmaktır. Örneğin, hata yapma korkusuyla alakalı geçmiş deneyimlerinde çok fazla travması olan danışan ile daha çok çocukluk anılarına değinerek oradaki travmalar iyileştirilmeye çalışılır. Hata yapma korkusuyla ilişkili travmalarını konuşabilen ve iyileştirebilen danışanların hata yapma korkusu da zamanla azalabilmektedir. Hata yapma korkusu mükemmeliyetçi kişilik yapısına sahip ya da daha çarpık düşünce sistemine sahip bireylerde, yine terapist daha çok uygun teknikleri kullanabilmektedir. Örneğin, bilişsel davranışçı terapi ekolüne göre çalışabilir ve danışanı mükemmel olmayla ilgili düşüncelerini araştırabilir buradan gelen sekonder kazançları fark edebilir. Bu sayede iç görü kazanan danışanın başarısız olma korkusu ise zamanla azalma gösterebilmektedir. 

Hata yapma korkusu psikolojik kökenli bir problemdir. Kişinin yaşamını zorlaştıran ve daha keyifsiz hale getiren bu problem, psikoterapi ile çözümlenebilmektedir. Her ruhsal sıkıntı da olduğu gibi, problem çözülmediğinde zamanla büyümeye ve kişiyi hayatında çıkmaz bir noktaya götürebilmektedir. Bu sebeple başarısızlık endişesi yaşayan bireylere, problemi zaman kaybetmeden çözmeleri tavsiye edilir.